Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) znany był i stosowany już w starożytności, jednak lekiem stał się dopiero w XIII w. Abu-Ali-Ibn-Sina polecał sok mniszka przy puchlinie wodnej, leczył nim bielmo na oku i wątrobę, a ziele uważał za doskonały środek przeciw ukąszeniom skorpiona. Słowianie używali mniszka do usuwania piegów oraz plam wątrobowych. W XVI w. stał się on w Polsce wszechstronnie stosowanym środkiem przeciwko gorączce, w chorobach zakaźnych, schorzeniach żołądkowych i wątrobowych. W biegunce i czerwone podawano ziele mniszka gotowane z soczewicą. Przy zatrzymaniu moczu stosowano korzeń gotowany z winem lub octem. Za najlepsze uważano ziele zebrane wraz z korzeniami w maju i sporządzano z niego nalewki na wódce lub winie. Zewnętrznie stosowano świeże ziele, przykładając je na rany cięte i kłute. W Niemczech używano kiedyś palonych korzeni mniszka zamiast cykorii do kawy.

Mniszek występuje jako chwast na całej półkuli północnej. W różnych częściach Polski ma różne nazwy regionalne, jak np.: dmuchacz, mlecz, mlecz zajęczy, mlecz króliczy, mlecz lekarski, mnich, podmuch, męska stałość, popia głowa, podróżnik, żabi kwiat i inne. Rośnie na łąkach, pastwiskach, miedzach, trawnikach, polach uprawnych, na przydrożach itp. Jest to bylina azotolubna i światłolubna z rodziny astrowatych. Ma gruby, palowy, mięsisty, słabo rozgałęziony korzeń. Odziomkowe liście tworzą rozetkę, o odcinkach nierównomiernie ząbkowanych, spomiędzy których wyrastają łodygi kwiatowe. Koszyczki kwiatowe mają ciemnozieloną okrywę, złożoną z lancetowatych łusek wyrastających w dwóch rzędach. Kwiaty są obupłciowe, złocistożółte kwitnące od wiosny do jesieni, ale obfite kwitnienie przypada na maj i czerwiec. Owocem jest niełupka, zakończona dzióbkiem z puszystym pędzelkiem włosków kielichowych na szczycie. Rozmnaża się za pomocą nasion wiatrosiewnych. Wszystkie części rośliny zawierają sok mleczny.

Koszyczki mniszka otwierają się regularnie o godzinie 6 rano, a zamykają o 10. Zjawisko to skłoniło Karola Linneusza do stworzenia zegara kwiatowego. Może też służyć za barometr, gdyż koszyczki zamykają się przed deszczem. Kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły.

Surowcem lekarskim jest cała roślina, ale szczególne właściwości ma korzeń mniszka.

Korzeń mniszka posiada dużą ilość makro- i mikroelementów: bar, cynk, glin, fosfor, kobalt, mangan, magnez, molibden, miedź, potas, wapń i żelazo. Zawiera ponadto wiele witamin: A, B, C, D, E oraz związków czynnych, jak: triterpeny, inulinę (do 25%), gumy roślinne (do 3%), olej tłusty, w skład którego wchodzą glicerydy kwasów palmitynowego, oleinowego, linolowego, melisynowego i cerotynowego, gorycze, garbniki, żywice, białko, cholinę, flawonoidy i in.

Korzeń wykopuje się wczesną wiosną, przed wegetacją lub jesienią.

Koszyczki kwiatowe zrywa się bez szypułek na początku kwitnienia.

Liście zawierają witaminy C i E, karoten, sole żelaza, wapnia i fosforu.

Sok odciągnięty z całej rośliny jest pomocny w leczeniu chorób wątroby, puchlinie wodnej, w nieżytach układu oddechowego i pokarmowego, grypie, przy upośledzeniu czynności układu moczowego, przy obrzękach powodowanych niedomaganiem krążenie i nerek, w początkowych stadiach cukrzycy, niedokrwistości, w schorzeniach wieku podeszłego oraz o podłożu reumatycznym, w zaburzeniach przemiany materii, w chorobach skórnych, po zabiegach chirurgicznych, w rekonwalescencji.

Całe ziele z korzeniem pozyskuje się na wiosnę, zwykle w maju, przed rozwojem koszyczków kwiatowych.

Wyciągi z mniszka pobudzają wątrobę do wytwarzania żółci, co zwiększa jej ilość, a także ułatwiają przepływ żółci do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy. Prawdopodobnie jest to spowodowane działaniem przeciwskurczowym w obrębie dróg żółciowych. Gdy to działanie okaże się niewystarczające, uzasadnione jest łączenie mniszka z innymi ziołami.

U osób chorych na nerki i zmniejszonym wydalaniem moczu, a nawet zatrzymaniem moczu i obrzękami, szczególnie wyraźne jest działanie moczopędne mniszka.

Mniszek pobudza też wydzielanie soku żołądkowego, a zatem ułatwia trawienie pokarmów i przyswajanie ich składników.

W początkowej fazie cukrzycy, mniszkowi przypisuje się zdolność obniżania poziomu cukru we krwi.

Ponadto mniszek: jest środkiem immunoregulującym, pobudza wytwarzanie interferonu o właściwościach wirusobójczych, wpływa na czynność fagocytarną białych krwinek krwi, wzmacnia odporność organizmu, łagodzi negatywne oddziaływanie na organizm zdegradowanego ekologicznie środowiska, chroni przed działaniem wolnych rodników. Mniszek ma zastosowanie w medycynie, ale też w weterynarii, dietetyce, kosmetyce, rolnictwie i ogrodnictwie.

W medycynie ludowej ziele mniszka stosowane jest jako pomocne w leczeniu jaskry.

Stosowanie: zaparzyć 1 łyżkę korzeni lub kwiatów, a najlepiej mieszankę równych części obu surowców, na 1,5  szklanki wody. Pić po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie.

Nalewkę alkoholową lub odwar wodny z korzenia mniszka stosuje się profilaktycznie w zaburzeniach trawienia, braku łaknienia, nawykowych zaparciach, nadmiernym, chorobliwym tyciu, zaburzeniach przemiany materii, w chorobach skórnych oraz jako środka udoporniającego organizm.

Napar z odgoryczonego ziela i kwiatów mniszka z dodatkiem 1-2 łyżek otrąb pszennych pity codziennie rano na czczo, reguluje trawienie, leczy krwawnice odbytu i działa odchudzająco.

Mniszek jest wyjątkowo wszechstronnym i zdrowym ziołem, ale też ma wyjątkowe zdolności wiązania i kumulowania metali ciężkich, zwłaszcza ołowiu. Dlatego powinien być pozyskiwany jedynie z nieskażonego środowiska, znacznie oddalonego od tras dużego ruchu komunikacyjnego i ośrodków przemysłowych.

Mniszek jest używany w kuchni do przyrządzania wiosennych sałatek. W tym celu najlepsze są jeszcze żółtawe, świeże liście. Można je pozbawić gorzkiego smaku, zalewając na 30 minut słoną wodą. Liście można dodawać też do zup i sosów albo przyrządzać podobnie jak szpinak.

Młode pączki można marynować w occie i używać do sałatek zamiast kaparów.

Źródła:

1) Chwełatiuk E, Mical A. H. „Wierzenia i prawdy o roślinach leczniczych”, „Wiadomości Zielarskie” 2002 nr 12,

2) Kwiatkowska-Anioł J. „Mniszek lekarski wśród najcenniejszych roślin leczniczych”, „Wiadomości Zielarskie” 1995 nr 4,

3) Szymczak P. „Mniszek lekarski”, „Pszczelarz Polski” 2006 nr 12,

4) „Ziołolecznictwo poradnik dla lekarzy” pod red. A. Ożarowskiego, PZWL 1976.

Wpis z 11.05.2014 r.