15.09.2013

Cytryna zwyczajna (Citrus limon L.) zwana jest też cytryną właściwą lub kwaśną. Jej ojczyzną są Chiny. Konfucjusz wzmiankował o cytrynie ok. 500 r. p.n.e., ale uprawiano ją prawdopodobnie od 700 r. n.e. W XI r. przywieźli ją do Europy Arabowie.

W XIII w. Rzymianie wierzyli, że cytryny są antidotum na wszelkie zatrucia. Przytaczano wówczas opowieść o dwóch przestępcach rzuconych między jadowite węże. Jedzący cytryny przeżył, natomiast drugi zmarł.

W 1493 r. cytryna zawędrowała z Kolumbem do Ameryki. Obecnie jest uprawiana przede wszystkim w krajach śródziemnomorskich, Meksyku, USA i na południu Afryki.

W Indiach pija się rano wodę z sokiem cytrynowym i miodem.

Lima (Citrus aurantifolia L.) zwana też limonką lub limetą kwaśną.

 

Pierwszą uprawną rośliną cytrusową był prawdopodobnie cytron (Citrus medica), zwany też cedratem. Cytron pochodzi z Indii, ale Aleksander Wielki ok. 300 r. p.n.e. wprowadził go do Persji i Grecji. W I w. n.e. przedstawiono go na judejskiej monecie. Obecnie jest uprawiany głównie na Sycylii, Korsyce i w Grecji. Ma on ok. 20 cm długości i 15 cm grubości. Jest zakończony brodawkowatym wyrostkiem i ma bardzo grubą skórę. Miąższu posiada mało i jest on niezbyt soczysty, a smak kwaśno-gorzkawy. W północnej Europie można czasem kupić przetwory z cytronu – kandyzowaną, grubą skórkę.

Słowo Citrus pochodzi od greckiego wyrazu „kedromelon”, co oznacza „cedrowe jabłko” (chodzi o podobieństwo do pękatej szyszki, podobnej trochę do owocu cytronu, od czego pochodzi druga polska nazwa – cedrat. Naukowa nazwa gatunkowa medica wskazuje na lecznicze właściwości rośliny.

W Indiach owoce specyficznej odmiany cytronu, z kilkoma długimi wyrostkami, przypominającymi palce, noszą nazwę „ręka Buddy”.

 

Cytryna i lima należą do rodziny rutowatych. Cytryna jest wiecznie zielonym drzewem wysokości 5-8 m, o słabo ciernistych pędach. Kwitnie prawie cały rok, a jednocześnie znajdują się na nim owoce. Skórka owoców zawiera bardzo dużo gruczołów wydzielających olejki eteryczne. Żółtawy miąższ jest bardzo soczysty i kwaśny.

Lima jest małym, wiecznie zielonym drzewem (niekiedy krzewem) o wysokości ok. 5 m, bardzo wrażliwym na chłód. Kuliste owoce mają średnicę 3-6 cm. Miąższ jest zielonkawy, soczysty i aromatyczny, podobnie jak miąższ cytryny. Skórka owocu może być gładka lub chropowata, cienka, zielona albo żółtawa. Spożywa się ją podobnie jak cytryny, jest jednak uważana za owoc szlachetniejszy.

 

Wartość energetyczna 100 g miąższu cytryn lub lim wynosi 36 kcal, zawiera on 90 g wody, 0,7 g białka, 0,6 g tłuszczu, 3,2 g węglowodanów, 0,2 g nienasyconych kwasów tłuszczowych, witaminy: A, E, P, kwas foliowy i 45-52 mg wit. C. Ponadto 144 mg potasu, 28 mg magnezu, 19 mg wapnia, 16 mg  fosforu, 3 mg sodu, 0,6 mg żelaza i 0,1 mg cynku.

 

Cytryny i limy zawierają dużo witaminy C i od dawna służyły jako skuteczny środek przeciwko szkorbutowi. Wystarczy spożycie już 1 łyżeczki soku dziennie. Niedobór witaminy C objawia się zanikami mięśni, łatwo powstającymi siniakami, krwawieniami i owrzodzeniami dziąseł. Przez wiele lat angielskie prawo nakazywało zabieranie w rejsy, dłuższe niż 10 dni, odpowiednich ilości cytryn lub soku cytrynowego. Miało to zapewnić każdemu marynarzowi spożycie 30 ml soku dziennie. Z tego powodu angielscy marynarze i żołnierze byli przezywani w Ameryce „cytryniarzami”.

Sok cytrynowy jest nadal wysoko ceniony jako środek zapobiegający przeziębieniom i wzmacniający naturalną odporność organizmu pod warunkiem jednak, że go nie podgrzewamy. Ogrzewanie powoduje bowiem rozkład substancji czynnych. Gotowanie niszczy około połowy witaminy C w owocach i warzywach.

Ponadto cytryna:

– podobnie jak inne owoce cytrusowe, zawiera substancje chemiczne mogące blokować raka gdyż jest przeciwutleniaczem (także skórka ma te właściwości). Jedno z badań wykazało, że cytrusy zawierają kilka rodzajów substancji roślinnych, które razem działają wielokrotnie silniej niż każda osobno. Owoce cytrusowe są cudownym koktajlem składników przeciwrakowych,

– pobudza apetyt,

– oczyszcza krew,

– działa odkażająco,

– sok w połączeniu z tartym chrzanem w stosunku 1:4 rozpuszcza drobne skrzepy krwi występujące w naczyniach wieńcowych, co ma znaczenie profilaktyczne dla ludzi ze skłonnościami do zawałów serca,

– dzięki zawartości witaminy P znacznie podnosi wytrzymałość naczyń włosowatych (krwionośnych),

– wskazana jest dla ludzi starszych jako środek uśmierzający bóle,

– jest zasadotwórcza (w ustach kwaśna, w żołądku zasadowa), a zatem jest środkiem dobrym przy nadkwasocie,

– wyciąg z cytryn wykazał skuteczność w zwalczaniu robaczyc i grzybic,

– selery, jabłka, gruszki i pieczarki skropione sokiem cytrynowym nie ciemnieją,

– dodanie kilku kropel soku do mięsa czyni je lżej strawnym,

– dodanie kilku kropel soku do ryb usuwa ich specyficzny zapach,

– dodanie startej skórki do ciast poprawia ich smak i aromat.

Zastosowania zewnętrzne soku:

– do okładów na głowę przy migrenach (można też przykładać plasterki cytryny),

– w formie kompresów do odświeżania skóry twarzy i poprawienia jej ukrwienia,

– zamiast dezodorantu,

– przy tłustej skórze: do obmywania twarzy rano i wieczorem przez tydzień watką nasączoną sokiem cytrynowym. Suszyć 20 minut. Posmarować kremem i upudrować,

– do płukania włosów, by dobrze spłukać szampon i by były jedwabiście lśniące,

– do usuwania przebarwień skóry spowodowanych np. barwnikami zawartymi w czerwonych lub niebieskich owocach, palców po obieraniu warzyw, nikotynie albo atramencie,

– do dezynfekcji wody pitnej (sok z 1 cytryny na 1 litr wody),

– do czyszczenia garnków emaliowanych, przedmiotów z mosiądzu (klamki), miedzi (np. blansoletki) i srebra (można użyć wyciśniętą połówkę cytryny i dodatkowo można ją pokryć grubą solą).

 

Olejek eteryczny zawarty w skórkach cytryn wykorzystywany  jest w kosmetyce i przemyśle spożywczym, podobnie jak sok. Otarta lub kandyzowana skórka używana jest do wypieków cukierniczych i przy produkcji słodyczy. Drewno drzewa cytrynowego wykorzystywane jest w meblarstwie.

 

Właściwie trzeba przyjąć, że prawie wszystkie cytryny dostępne w handlu są „pryskane”, czyli ich skórka poddawana jest działaniu różnych środków chemicznych aby owoce nie pleśniały i nie psuły się zbyt szybko. Limy zwykle nie są traktowane chemią i dlatego są mniej trwałe od cytryn. Niepryskane cytryny i limy można przechowywać w chłodnym miejscu (ale nie w lodówce) do tygodnia. Zabezpieczone chemicznie cytryny zachowują w chłodzie trwałość przez kilka tygodni.

 

Jak każdy pokarm, również cytryny oraz owoce cytrusowe mogą być niewskazane przy:

– indywidualnej nadwrażliwości, czyli nietolerancji pokarmowej, co może objawiać się bólami głowy, pokrzywką, astmą, egzemą, zespołem jelita nadwrażliwego, zapaleniem jelita grubego, reumatyzmem, przewlekłym zmęczeniem, depresją, przygnębieniem, a u dzieci kolkami, wysypkami, biegunkami, zapaleniami uszu i innymi objawami nietolerancji pokarmowej,

– występowaniu zgagi,

– chorobie Crohna.

 

 

Źródła:

1) Carper J. „Apteka żywności”, „Vesper”,

2) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”,

3) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

4) Gumowska I. „Czy wiesz co jesz?”, Wydawnictwo „ALFA”,

5) Lehari G. „Owoce i warzywa”, „Delta”,

6) „Surowce spożywcze pochodzenia roślinnego”, Wydawnictwo SGGW.