15.08.2012
Czarna jagoda, czyli borówka czernica (Vaccinum myrtillus), zwana w różnych regionach czarną borówką, czernicą, jagodziną, to rosnąca w kępach krzewinka osiągająca 15-60 cm wysokości. Kwitnie w maju i czerwcu, a owocuje pod koniec czerwca i w lipcu.
Jagody występują na całej półkuli północnej w Europie, Azji, Ameryce północnej, od regionów subtropikalnych po arktyczne. Najczęściej rosną w widnych lasach szpilkowych i mieszanych.
Od wielu wieków jagody były bardzo cennym składnikiem pożywienia zwłaszcza dla ludności zamieszkującej surowe, ubogie regiony górskie. Zbierali oni owoce na zimę, suszyli i konserwowali. Indianie północnoamerykańscy robili z nich suszony na słońcu koncentrat.
Walory zdrowotne opisywał Dioskurides Pedanios w I w n.e.
Do celów leczniczych wykorzystywane są owoce i liście.
W owocach i liściach występuje substancja insulinopodobna tzw. roślinna insulina, czyli wakcynina.
Owoce zawierają niewiele witamin, ale dużo błonnika i są bogate w inne składniki, wykazujące silne działanie lecznicze. W jagodach znajduje się do 15% garbników, mieszanina antocyjanów (myrtilina), do 7% kwasów organicznych (m. in. cytrynowy, jabłkowy, bursztynowy), ok. 8% pektyn, 20-30% sacharozy, witaminy m. in. C i B1, kwas foliowy, karotenoidy, fitoncydy, składniki mineralne (makroelementy) jak potas, fosfor i wapń oraz mikroelementy, m. in. cynk, żelazo i mangan. Są też źródłem fitoestrogenów i flawonoidów.
Czarne jagody wykazują silne właściwości przeciwwirusowe i bakteriobójcze, skuteczne również przeciwko bakteriom E. coli. Są one od bardzo dawna lekiem przeciwbiegunkowym w przypadkach spowodowanych przez bakterie, w zapaleniu błon śluzowych przewodu pokarmowego, przy zmniejszonej elastyczności i zwiększonej przepuszczalności ścianek naczyń włosowatych.
Zewnętrznie stosuje się owoce w postaci płukanek w łagodnych nieżytach jamy ustnej i gardła.
Substancje zawarte w owocach lepiej rozpuszczają się w wodzie niż w alkoholu. Dlatego też najskuteczniej działają napary lub odwary.
Garbniki działają ściągająco, przeciwzapalnie i słabo uspokajająco. Leczą stany zapalne w obrębie jamy ustnej i gardła, biegunki, dolegliwości przewodu pokarmowego i wysypki skórne. W połączeniu z fitoncydami, które wykazują działanie antybakteryjne analogiczne do działania antybiotyków, działają przeciwzapalnie w żołądku i w jelitach.
O zawartości antocyjanów świadczy niebieskoczarna barwa owoców. Substancje te pobudzają oddychanie komórkowe, spowalniają starzenie się komórek, przeciwdziałają rozwojowi nowotworów i zapobiegają zawałowi serca. Im owoce są mniejsze, tym więcej zawierają antocyjanów, gdyż związek ten znajduje się głównie w skórce.
Zaleca się spożywanie dwóch garści jagód w tygodniu jako profilaktykę przeciwko wystąpieniu wysokiego ciśnienia krwi, co może prowadzić do chorób serca i udarów mózgu.
Antocyjany i garbniki wspomagają wzrok. Opóźniają one proces utraty wzroku chroniąc plamkę żółtą w siatkówce. Zapobiegają też powiększaniu się krótkowzroczności.
Myrtylina ma m. in właściwości witaminy P i zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz poprawia zdolność widzenia w ciemności zachowując się podobnie do witaminy A.
Zewnętrznie odwary z jagód są stosowane do płukania jamy ustnej przy owrzodzeniach dziąseł (często wraz z liściem szałwii) oraz do okładów w chorobach skórnych.
Owocami podbarwia się wina oraz stosuje do produkcji czerwonego barwnika spożywczego.
Suszone jagody mają działanie bakteriobójcze i przeciwzapalne. Dzięki właściwościom ściągającym jagody suszone łagodzą stany zapalne jamy ustnej i gardła. Przy niezbyt silnych biegunkach i wzdęciach zjada się kilka porcji po 1-2 łyżki suszonych jagód, nie więcej jednak niż 60g.
Owoce należy suszyć w temperaturze ok. 30 st. C stopniowo podwyższając do 60 st. C. Powinny po wysuszeniu zachować czarną barwę (nie mogą być jednak spalone).
Napar: 10-15g suchych owoców na 250 ml wody – pić 2-3 razy dziennie lub płukać jamę ustną.
Czarne jagody są jednymi z niewielu owoców, które nie powodują żadnych uczuleń.
Jagody należy zbierać w czasie suchej pogody do koszyka. Są dość trwałe i dlatego można je przechowywać w lodówce przez kilka dni. Bardzo dobrze nadają się do mrożenia, robi się z nich nalewki lub pasteryzowane kompoty.
Bardzo ważne jest, by nie jeść jagód prosto z krzaka. Należy je umyć przed spożyciem w związku z zagrożeniem bąblowicą.
Liście zawierają garbniki, cukry, kwasy organiczne, olejki eteryczne, antocyjany, glikozydy fenolowe, substancje ściągające.
Liście używane są w mieszankach jako lek przeciwcukrzycowy, w początkowym stadium cukrzycy, co związane jest z obecnością antocyjanów. Działają też bakteriobójczo, moczopędnie i przeciwzapalnie.
Należy zbierać liście pod koniec owocowania ale należy to robić w taki sposób, by nie zrywać z jednej rośliny wszystkich liści. Nie należy też urywać wierzchołków gałązek. Suszy się je układając je pojedynczą warstwą. Po wysuszeniu powinny być zielone.
Napar: 20-30g liści na 500 ml wody – pić po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie.
Źródła:
1) G. Lehari „Owoce i warzywa”, „Delta”
2) K. Mikołajczyk, A. Wierzbicki „Zioła”, LSW
3) „Ziołolecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. doc. dr hab. A. Ożarowskiego, PZWL
4) http://zdrowieznatury.blox.pl
