19.01.2013

Soczewica (Lens esculenta L.) jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Wymieniona jest w Biblii – za miskę soczewicy Ezaw sprzedał Jakubowi prawa związane z pierworództwem. Za JEDNĄ MISKĘ – jak cenna musiała być soczewica! Uprawiano ją w Egipcie prawie 10 tysięcy lat temu. Znano ją na Bliskim Wschodzie. W czasach starożytnych soczewica była cennym pokarmem warstw biedniejszych, a w latach głodu mielono ją z jęczmieniem i wypiekano chleb. Była jednym z głównych towarów eksportowych z Egiptu do Rzymu. Rzymianie wysoko ją cenili i jedli w dużych ilościach. Wierzyli oni, że soczewica jest dobra na biegunkę i wyrównywanie nastroju. Jej nazwa rodzajowa (lens lub lentis) odnosi się do soczewkowatego kształtu nasion.

Obecnie soczewica uprawiana jest głównie w Indiach, Ameryce Północniej i Południowej, Rosji, Turcji, Francji, Hiszpanii oraz we Włoszech.

Przed II wojną światową soczewica była w Polsce wysiewana na znacznym areale, ale później tradycja jej uprawy zaczęła zanikać. Obecnie raczej nieznana jest u nas świeża soczewica – kupujemy suszone nasiona.

 

Soczewica jest rośliną roczną lub dwuletnią należącą do rodziny bobowatych (dawniej motylkowatych). Rośnie w ciepłym i suchym klimacie, ale wzrost i rozwój nasion przebiega już w temperaturze 17-19 st. C. Roślina osiąga wysokość 15-75 cm. Z bladoniebieskich kwiatów tworzą się dość płaskie, krótkie strąki najczęściej 1-3 nasienne.

 

Niektórzy badacze uważają, że soczewica jako pokarm dla ludzi nadaje się najlepiej ze wszystkich nasion strączkowych.

Soczewica jest bardzo pożywna, gdyż obfituje w węglowodany (ok. 60 %) oraz wartościowe białko roślinne (25 %). Białka jest znacznie mniej niż w soi, ale więcej niż w mięsie, rybach czy jajkach. Dla porównania mięso zawiera 15-20 % białka, jajka 11 %, mleko 3 %. Wartość biologiczna białka zawartego w soczewicy jest bardzo wysoka i ma ono niezwykle korzystny skład aminokwasowy, zwłaszcza dużo lizyny. Obok aminokwasów siarkowych lizyna należy do tych związków, które w produktach spożywczych są przeważnie deficytowe. Ze względu na dużą zawartość lizyny białko nasion soczewicy dobrze uzupełnia wartość odżywczą białek zbożowych, które są ubogie w ten aminokwas. Białko to zawiera też dużo leucyny, argininy, kwasu asparginowego oraz kwasu glutaminiowego.

Soczewica zawiera witaminy z grupy B, a zwłaszcza B1, B2, PP, a także witaminę A i niewielkie ilości E. W 100 g soczewicy występuje 790 mg potasu, 377 mg fosforu, 79 mg wapnia, 68 mg żelaza, 30 mg sodu oraz magnez.

Niełuszczona soczewica czerwona jest bardziej lekkostrawna gdyż zawiera mniej substancji balastowych.

Soczewica, zaraz po soi, zawiera najwięcej fitoestrogenów. W krajach azjatyckich, gdzie spożywa się dużo soi, nowotwory rozwijające się na podłożu hormonalnym, są znacznie rzadsze niż u nas. Fitoestrogeny zapobiegają bowiem pojawianiu się raka sutka czy gruczołu krokowego (prostata) i łagodzą dolegliwości typowe dla okresu przekwitania. Fitoestrogeny mogą też zapobiegać chorobom serca. Obecne w warzywach strączkowych saponiny chronią przed zakażeniami, obniżają poziom cholesterolu i zapobiegają rozwojowi chorób nowotworowych.

Naukowcy stwierdzili, że najlepszym sposobem leczenia biegunek jest stosowanie płynów zawierających skrobię np. zupa z soczewicy. Okazuje się więc, że starożytni Rzymianie mieli rację zalecając ją jako środek przeciwbiegunkowy. Mieli też rację co do uspokajających właściwości soczewicy. Badacze niemieccy znaleźli ślady Valium w mózgu osoby, która zmarła przed 1940 rokiem, a Valium weszło do użycia w 1960 roku. Dalsze badania wykazały, że ludzie i zwierzęta zażywają Valium od tysiącleci. Benzodwuazepiny znaleziono w bardzo niewielkich ilościach w soczewicy, ale też w ziemniakach, soi, ryżu, kukurydzy, grzybach i wiśniach.

Badania 80 000 kobiet przeprowadzone w Harvardzie wykazały, że u tych, które jadły dużo warzyw było o 60-70 % mniej przypadków kamicy żółciowej w porównaniu z tymi, które nie jadły warzyw. Szczególnie rzadko kamica występuje u tych które jedzą dużo soczewicy (a także orzechów, grochu, fasoli, limonek i pomarańczy). Przypuszcza się, że może chodzi o zawartość błonnika, ale raczej chyba o białka roślinne.

Soczewica jest też jednym z warzyw mogących mieć korzystne działanie przy leczeniu cukrzycy, gdyż może ona mieć wpływ na obniżenienie poziomu cukru i pobudzenie produkcji insuliny przez trzustkę.

 

Istnieją żółte, czerwone, brązowe i zielone nasiona soczewicy. Różnią się one między sobą wielkością i właściwościami kulinarnymi. Soczewica du Puy oraz odmiana Champagne po ugotowaniu pozostają jędrne, natomiast soczewica brązowa oraz czerwona rozgotowują się. Dlatego jedne nadają się do sałatek, a inne do zup czy kotletów.

Soczewica (jak inne warzywa strączkowe z wyjątkiem groszku) zawiera trującą fazynę, która dopiero podczas gotowania ulega całkowitemu rozkładowi. Nie trzeba moczyć ziaren przed ugotowaniem, ale należy je umyć. Wyjątkiem jest soczewica brązowa, którą niektórzy zalecają moczyć, co skraca czas jej gotowania. Gotowanie może trwać, w zależności od odmiany, 20-60 minut. Czerwoną soczewicę można gotować krócej, gdyż jest łuszczona. Soczewicę gotuje się w nieosolonej wodzie, gdyż sól wydłuża czas gotowania. Woda powinna przykrywać nasiona tak, by po ich napęcznieniu nadal było jej trochę więcej.

 

W suchym i przewiewnym miejscu nasiona soczewicy można przechowywać co najmniej rok.

 

 

Źródła:

1) J. Carper „Żywność twój cudowny lek”, Vesper,

2) G. Lehari „Owoce i warzywa”, DELTA,

3) doc. dr hab. J. Podleśny, mgr G. Hołubowicz-Kliza „Uprawa soczewicy” Instrukcja upowszechnieniowa Nr 125, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy, Puławy, 2006.