Brukiew (Brassica napus L.) zwana też karpielem lub kwakiem, była jedzona już w czasach prehistorycznych. Nasi przodkowie jedli ją na surowo lub pieczoną w popiele, tak jak my dzisiaj jemy ziemniaki.

W starożytności uważano brukiew za roślinę leczniczą. Opisywali ją wszyscy starożytni pisarze od Teofrasta do Pliniusza Starszego. Chorych kąpano w wywarze z brukwi i okładano brukwią piersi matek karmiących, aby przerwać wydzielanie mleka.

W średniowieczu brukiew sprzedawano powszechnie na rynkach warzywnych, ale bardziej ceniono rzepę jako warzywo większe i smaczniejsze niż brukiew.

Dzisiaj brukiew nie jest zbyt popularna, gdyż pokolenia wojenne kojarzyły ją z czasem głodu i niewoli, kiedy to była najtańszą, a nieraz jedyną dostępną jarzyną.

Brukiew należy do warzyw rzepowatych, tak jak rzodkiewka, rzodkiew oraz rzepa i do rodziny kapustowatych (Brassicaceae).

W zgrubieniu warzyw rzepowatych wyróżnia się głowę powstającą z części nadliścieniowej łodygi, szyję – z części podliścieniowej oraz górną część korzenia palowego.

Warzywa rzepowate mają znaczną zawartość witaminy C i witamin z grupy B oraz składników mineralnych, zwłaszcza potasu. Zawierają też duże ilości olejku gorczycznego, zawierającego siarkę, co nadaje im specyficzny smak, a także działa pobudzająco na organy trawienia oraz leczniczo, m. in. w chorobach wątroby, reumatyzmie, bronchicie i złośliwej anemii. Warzywa te zawierają indole, substancje, które w badaniach na zwierzętach wykazują zdolność hamowania procesów nowotworowych. Uważa się, że indole mogą mieć jakieś znaczenie w przeciwdziałaniu nowotworom sutka i jelita grubego u ludzi. Niestety, przy gotowaniu warzywa tracą około połowy indoli, które przechodzą do wody, w której warzywa są gotowane.

Brukiew jest rośliną dwuletnią, tworzącą w pierwszym roku uprawy rozetę liściową oraz mięsisty korzeń spichrzowy, a w drugim rozgałęzione pędy kwiatostanowe. Uprawiana jest najczęściej z rozsady, którą wysadza się w pole do połowy czerwca. Zbiór następuje na przełomie października i listopada. Zgrubienie korzeniowe może mieć kształt kulisty, spłaszczony lub wydłużony. Górna część nadziemna zgrubienia ma zabarwienie zielone, czerwone lub fioletowe. Barwa miąższu i skórki w dolnej części może być biała lub żółta.

Częścią jadalną brukwi jest zgrubienie korzeniowe, zawierające ok. 14% suchej masy, w tym: 1,1% białka i 8,9% węglowodanów, spore ilości witaminy C i witamin z grupy B oraz soli mineralnych wapnia, fosforu i żelaza. Szczególnie cenne są pododmiany o żółtym miąższu.

Brukwi nie powinny zbyt często jadać osoby o delikatnych żołądkach, natomiast korzystna jest dla osób otyłych, gdyż syci, nie zawierając dużych ilości kalorii.

Dzięki zawartości siarki, brukiew (tak jak rzepa) jest wskazana dla osób mających skłonność do chorób skórnych, do wypadania włosów oraz łysienia.

Korzeń oraz nać brukwi i rzepy (na zdjęciu prezentuję brukiew bez naci, czyli w formie w jakiej jest sprzedawana) były badane pod kątem zawartości substancji przeciwnowotworowych.  Potwierdzono ich korzystne działanie na zwierzęta laboratoryjne. Stwierdzono, że podobnie jak w warzywach kapustnych składnikami czynnymi są tu prawdopodobnie glukozynolaty. Nać zawiera 39-166 mg tych substancji w 100 g. Po ugotowaniu wartości te spadają odpowiednio do 21-94 mg. Podobnie jak szpinak i jarmuż, liście brukwi i rzepy zawierają dużo beta-karotenu i chlorofilu. Znajdują się one na liście pokarmów spożywanych przez osoby o niskich wskaźnikach zachorowania na raka płuc i inne choroby nowotworowe.

Wśród badanych warzyw, brukiew gotowana posiada największą zawartość rozpuszczalnych włókien, czyli 1,7 g w 85 g zaraz po brukselce (2 g) i rzepie gotowanej (1,8 g). Według niektórych naukowców właśnie rozpuszczalne włókna są głównym czynnikiem obniżającym poziom cholesterolu. Dr. Anderson twierdzi, że wystarczy spożywać 6 g tych włókien dziennie, aby obniżyć poziom „złego” cholesterolu.

Działanie brukwi jest też coraz bardziej doceniane w chorobach dróg żółciowych.

Syrop z brukwi, przyrządzony jako gęsty, osłodzony wywar z pokrojonej w kostkę brukwi, jest dobrym środkiem przeciwkaszlowym.

Według przekazów ludowych i historycznych brukiew oraz rzepę uważano za wskazane w chorobach skóry, dla oczyszczania krwi oraz w leczeniu gruźlicy płuc i kości.

Stara brukiew jest niesmaczna, ciężkostrawna, wywołuje wzdęcia  i gazy. Młoda, dobrze ugotowana w zupie lub jako jarzynka  z dodatkiem marchwi, jest smaczna i zdrowa.

Brukiew przechowuje się w kopcach, piwnicach, w temperaturze 0-1º C i wilgotności względnej powietrza 95%.

Źródła:

1) Carper J. „Apteka żywności”, „Vesper”,

2) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”,

3) Gumowska I. „Czy wiesz co jesz?”, Wydawnictwa „ALFA”,

4) „Surowce spożywcze pochodzenia roślinnego” pod red. K. Świelikowskiej, Wydawnictwo SGGW.

Wpis z 16.03.2014 r.