Tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.) inaczej tymianek ogrodowy lub – z powodu podobieństwa do macierzanki – macierzanka tymianek , występuje w stanie naturalnym w rejonie Morza Śródziemnego: w Hiszpanii, południowej Francji, we Włoszech, Grecji oraz północnej Afryce. Był znany i uprawiany w starożytności. W „Papirusie Ebersa” sprzed 3500 lat, będący odpisem znacznie starszych ksiąg boga Totha, pisano o tymianku jako o roślinie leczniczej. Egipcjanie stosowali olejek tymiankowy z uwagi na właściwości bakteriobójcze do produkcji ka

dzideł oraz kompozycji balsamujących zwłoki. W starożytnej Mezopotamii tymianek był ważnym składnikiem napojów uzdrawiających. Medycyna sumeryjska i egipska wpłynęły na późniejszy rozwój lecznictwa w Grecji i Rzymie. Pedanios Dioskorides zalecał miodowe odwary tymianku na choroby płuc, wypędzanie robaków i wszy, a tymiankowe okłady w chorobach wenerycznych. Ziele jedzone wraz z pokarmami, miało poprawiać wzrok i pomagać w zachowaniu dobrego zdrowia. Pliniusz polecał tymianek w przypadkach padaczki, ischiasu (rwy kulszowej) oraz uporczywego kaszlu. Zarówno w Grecji jak i w Rzymie wierzono, że tymianek dodaje odwagi na polu walki, dodaje sił oraz  dzielności. Rzymianie stosowali herbatki z tymianku na przeziębienia, do kąpieli, a także jako przyprawy do serów, aromatyzowania win i potraw. W średniowieczu mnisi uprawiali go w ogrodach przy klasztorach. Wówczas też damy obdarowywały swoich rycerzy gałązkami ziela w celu dodania odwagi w walce i na turniejach rycerskich. Wierzono, że tymianek jedzony i używany do kąpieli pomaga powiększać pannom biusty. W XVI w. wymieniany był we wszystkich europejskich herbarzach. Przypisywano tymiankowi, m.in. pobudzanie popędu płciowego. W XVII w. szczególnie we Francji, robiono zupę ziołową na piwie, podawaną jako napój miłosny oraz lekarstwo na nieśmiałość. Głównym ziołem był w niej tymianek. Do Polski przywieźli tymianek zakonnicy włoscy w czasach królowej Bony.

Obecnie tymianek jest uprawiany w całej Europie, nawet w Norwegii i na Islandii, a także w Ameryce Północnej – głównie w Kalifornii. Lubi gleby żyzne, przepuszczalne o dużej zawartości wapnia i ciepłe, słoneczne, osłonięte od wiatru stanowiska.

Tymianek jest aromatyczną krzewinką, osiągającą wysokość 10-40 cm. Kwitnie od maja do sierpnia i jest rośliną miododajną. Surowcem są ulistnione wierzchołki pędów, które są zbierane na początku kwitnienia.

Nazwa wywodzi się z języka greckiego od wyrazu „thymos”, czyli odwaga, męstwo, siła, co jest związane z pobudzającym działaniem rośliny lub od egipskiego”tham” lub „thym”, czyli składać ofiarę.

Ziele tymianku w 100 g zawiera: 276-340 kcal, 7,-7,8 g wody, 7-9,1 g białka, 4,6-7,4 g tłuszczy, 63,9-68,3 g węglowodanów, 18,6 g błonnika, i 11,7-13,2 g popiołu.

Ziele tymianku jest surowcem olejkowym. Zawartość olejku jest zależna od pochodzenia oraz odmiany i waha się od 0,7 do 6,5%. Olejek ma barwę ciemnoczerwonawo-brunatną, ma przyjemny zapach i ostry smak. W jego składzie znajduje się: tymol (20-50%), karwakrol (3-15%), p-cymen (do 15%),  α-pinen, linalol (do 15%), borneol (do 15%), cyneol (2-14%), geraniol (0-7%) oraz kariofylen, limonen, izopulegol, elemol, terpnol-4, sabinien, mirycen, a ponadto garbniki (do 10%), kwas kawowy i chlorogenowy, kwasy triterpenowe, gorycze, saponiny, flawonoidy, enzymy (sacharaza, katalaza), składniki odżywcze, związki mineralne oraz witaminy A i C, dużo mikro- i makroelementów. Według różnych źródeł: 1890-2100 mg wapnia, 814-1810 potasu, 220-270 mg magnezu, 200 mg fosforu, 55-140 mg żelaza, 55-80 mg sodu, 1-3 mg miedzi, 6-7 mg cynku, 8-11 mg manganu, 0,7-1 chromu, 50-100 mg aluminium, a także niacynę, tiaminę, ryboflawinę.

W badaniach naukowych najwięcej uwagi poświęca się tymolowi. Jest to główny składnik olejku tymiankowego występujący w postaci bezbarwnych kryształków, które trudno się rozpuszczają w wodzie, a dobrze w alkoholu.

Stopiony i zmieszany ze słabym roztworem formaliny działa silnie odkażająco. Jest 30 razy bardziej bakteriobójczy od fenolu oraz krezolu, natomiast jest o 1/4 mniej toksyczny. W doświadczeniach na zwierzętach tymol działał na wszystkie bakterie Gram (+) i (-), a także na grzyby oporne na antybiotyki i drożdżaki. Tymol w stężeniu 1:3000 działa bakteriostatycznie na wiele drobnoustrojów infekujących rany. W leczeniu grzybicy może być stosowany olejek, który zwalcza też pasożyty jelitowe. Czasem stosowany jest wewnętrznie w biegunkach i wzdęciach, aby zahamować procesy fermentacyjne w jelitach.

Fenolowe składniki olejku, jak tymol i karwakrol oraz garbniki hamują lub niszczą rozwój grzybów chorobotwórczych i flory bakteryjnej, głównie paciorkowców jamy ustnej, gardła, przewodu pokarmowego oraz skóry. Także płukanki z ziela tymianku są skuteczne w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i gardła.

Preparaty z tymianku stosowane są leczniczo w schorzeniach dróg oddechowych, działają wykrztuśnie, rozrzedzają wydzielinę zalegającą górne drogi oddechowe. Gdy błona śluzowa jest sucha, wówczas tymianek działa powlekająco.

Wyciąg z tymianku wykazuje działanie bakteriobójcze przeciw szczepom opornym na znane antybiotyki, nawet wąglika czy pałeczkę nosacizny, gronkowce złociste i meningokoki. Tymianek wchodzi w skład szeregu preparatów farmaceutycznych stosowanych w nieżytach dróg oddechowych, jak np. TYMIANEK I PODBIAŁ, syrop TUSSIPECT czy mieszance SEPTOSAN.

Napary z ziela stosowane mają szerokie zastosowanie wewnętrzne:

– w nieżytach gardła i krtani ze skąpą wydzieliną, kaszlu i chrypce,

– pobudzają krążenie i układ nerwowy,

– podwyższają ciśnienie,

– poprawiają trawienie oraz przyswajanie pokarmów, wzmagając wydzielanie soku żołądkowego,

– wykazuje pewne działanie rozkurczowe,

– działają ogólnie wzmacniająco na organizm,

– poprzez przeciwutleniacze mają ochronny wpływ na komórki, przeciwdziałając ich uszkodzeniom.

Tymianek ma i tę szczególną właściwość, że jest antytoksyczny – nie dopuszcza do zatruć lub usuwa ich skutki.

Stosowanie zewnętrzne:

– kąpiele z odwaru ziela zalecane są dla wzmocnienia i odkażenia skóry, do okładów i przymoczek oraz przemywań w łojotokowym zapaleniu skóry i wyprysku bakteryjnym, a nawet przeciwdziała jadowi żmij,

– we Francji stosowany jest jako środek przeciwko wypadaniu włosów, przyspieszający ich porost, nadaje im puszystość i zdrowy wygląd oraz usuwający łupież.

Olejek tymiankowy jest stosowany zewnętrznie jako składnik niektórych maści przeciwreumatycznych, a wewnętrznie wykazuje właściwości pobudzające – wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa czynności gruczołów potowych i ślinowych, pobudza wytwarzanie śluzu w górnych drogach oddechowych i ułatwia odkrztuszanie, wzmaga wydzielanie moczu i żółci, ma właściwości przeciwskurczowe różnych narządów, a nawet zwiększa liczbę leukocytów, wspomagając reakcje obronne organizmu.

Duże i zbyt często powtarzane dawki wyciągów z ziela tymianku, a zwłaszcza olejek, powodują nudności, wymioty, zapalenie żołądka, a nawet białkomocz. Cięższe objawy stwierdzono po nieostrożnym, doustnym przyjmowaniu olejku tymiankowego. Olejek tymiankowy działa znacznie silniej i może spowodować nawet zatrucie śmiertelne.

W kuchni tymianek stosowany jest głównie do mięs: pieczeni wołowej, wieprzowiny, dziczyzny, królika, wątróbki, farszu do pierogów, kotletów mielonych, pieczonego drobiu i ryb, mięs wędzonych, sosów, gulaszy i paprykarzy, niektórych dań z grilla, ale też do rosołu i innych zup, serów i sałaty oraz wszelkich dań z pomidorów czy roślin strączkowych, do kwaszonych ogórków, do octu ziołowego. Gałązka tymianku usuwa przykry zapach ryb podczas smażenia czy pieczenia. Tymianek należy dodawać pod koniec gotowania i gotować z potrawą 5 minut na małym ogniu. Można stosować sam tymianek albo w połączeniu z oregano, pietruszką, czosnkiem, cebulą i liściem laurowym, ale nie z majerankiem.

Tymianek dobrze wpływa na konserwację tłuszczów i dlatego bywa stosowany w produkcji konserw, wyrobów farmaceutycznych i perfumeryjnych.

Suszony tymianek jest 3 razy bardziej aromatyczny niż świeży. Przed suszeniem ziela, należy świeżo ścięte ziele opłukać pod bieżącą wodą, co pozwala usunąć z powierzchni listków zanieczyszczenia glebowe, chemiczne czy mikrobiologiczne. Suszyć należy rozłożony na papierze lub siatce, albo w suszarni, w temperaturze nie przekraczającej 25º C.Suszony przechowuje się w szczelnych naczyniach, rozdrabiając przed użyciem.

Po wysuszeniu ziele należy przechowywać w szczelnych pojemnikach, w ciemności, bez dostępu promieni słonecznych. Zaleca się przechowywanie surowca w całości i rozdrabnianie tuż przed użyciem jednak nie dłużej niż 1 rok. Później przyprawa traci swe terapeutyczne właściwości.

Kobiety ciężarne i osoby mające osłabioną czynność serca nie powinny stosować w diecie większych dawek tymianku.

Źródła:

1) dr farm. Buchwald W., mgr Szczyglewska D. „Tymianek pospolity – tradycyjna roślina lecznicza i przyprawowa”, „Wiadomości Zielarskie” 1999 nr 2, s. 9-10,

2) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL, 1983,

3) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

4) Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1984,

5) mgr inż. Kluszczyńska D. „Lecznicze właściwości tymianku”, „Wiadomości Zielarskie” 2001 nr 7/8, s. 13-16.

Wpis z 01.08.2015 r.