Pysznogłówka (Monarda) rośnie dziko od Kanady po Meksyk. Jej właściwości lecznicze wykorzystywali już Indianie. Sprowadzona do Europy w 1752 była uprawiana w parkach i ogrodach jako bylina ozdobna. Nazwa Monarda pochodzi od Mikołaja Monardesa żyjącego w latch 1493-1588. Monardes był lekarzem i botanikiem w Sewilii, jednym z twórców farmakognozji, autorem książki o roślinach amerykańskich. Pysznogłówka to roślina stosowana nie tylko w lecznictwie, ale też stanowiąca źródło tzw. „herbaty pensylwańskiej” („herbaty Oswego”) i uprawiana w obu Amerykach.

Pysznogłówka jest mało wymagająca w uprawie, za to szalenie efektowna. Ma kwiaty w kolorach białym, różowym, różowym z purpurowymi kropkami, liliowym czy szkarłatnym. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Może rosnąć na glebie wilgotnej albo całkiem suchej w miejscach słonecznych lub w półcieniu. Surowcem zielarskim jest kwitnące ziele oraz liście zebrane podczas kwitnienia roślin. Zawiera olejki lotne: tymol i karwakrol, a także cytral, p-cymen, fenole, aldehydy i inne składniki. Do rodzaju Monarda należy kilkanaście gatunków, m. in. pysznogłówka szkarłatna, cytrynowa, dęta – dziki bergamot.

Już w latach 70. pisano o działaniu przeciwbakteryjnym i moczopędnym pysznogłówki. Roślina ta powoduje wydzielanie soku żołądkowego, uczucie łaknienia oraz poprawę trawienia pokarmów.

Według E. Balcera i B. Borkowskiego olejek z ziela pysznogłówki dętej wykazuje działanie robakobójcze.

W medycynie różnych plemion Indian otrzymywano olejek bergamotowy, wdychany w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Do leczenia chorób skórnych używano gotowanych liści. Dla wzmocnienia włosów, przygotowywano pomadę z gotowanych roślin. Herbatę z bergamotki pito w celu obniżenia gorączki, przy bólach gardła, przy przeziębieniach i bólach głowy. Ponieważ roślina ma właściwości wiatropędne – gotowane liście często jadano z mięsem.

Ze względu na walory zapachowe i zdrowotne, pysznogłówka może być dodawana do herbaty, ale też jako dodatek do potraw. Nie należy jej jednak stosować w zbyt dużych ilościach i przez dłuższy czas.

Źródła:

1) Banach R. „Pysznogłówka szkarłatna”, „Wiadomości Zielarskie” 1984, s. 12-13,

2) Banach R. „Pysznogłówki – rośliny mało znane”, „Wiadomości Zielarskie” 1985, nr 7-8, s. 19-20,

3) Nowiński M. „Dzieje upraw i roślin leczniczych”, PWRiL 1983.

Wpis z 12.08.2017 r.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) jest rośliną wieloletnią o parzących włoskach. Ta właściwość powoduje, że nawet osoby nie potrafiące rozróżniać roślin, pokrzywę znają doskonale. Pokrzywa trzyma się blisko ludzi, tzn. rośnie w pobliżu domów i rumowisk. W starożytności pokrzywę uważano za afrodyzjak. Wiele ludów poświęcało ją bogom płodności.

Dioskurides, Pliniusz i inni uczeni i lekarze antyczni pisali o zdolności pokrzywy do tamowania krwawienia. W XVI w. sprzedawano ją w miastach jako produkt spożywczy.  Na wsiach była pożywieniem biedoty, zwłaszcza w okresie przedwiośnia, gdy nie wyrosły jeszcze warzywa. Z młodych pokrzyw przygotowywano zupę lub jarzynę do ziemniaków. W wierzeniach ludowych pokrzywa uważana była za roślinę magiczną. Wplatano ją w wianki na uroczystości Bożego Ciała. Latem palono, by odpędzić burzę. Okadzano też krowy, by w noc świętojańską wiedźmy nie odebrały im mleka. Pokrzywy używano od najdawniejszych czasów w lecznictwie, ale też jako dodatek do paszy dla zwierząt jako środka poprawiającego ich kondycję, np. przyspieszającego wzrost cieląt czy zwiększenie niosności kur. W średniowiecznej Europie wytwarzano koszule z włókna pokrzywowego jako odzienia pokutnego. W południowo-wschodniej Azji z pokrzywy uzyskiwano mocne włókna do przędzenia lin i sieci rybackich. Z rzadko tkanego włókna uzyskiwano cedzaki do miodu oraz sita do przesiewania mąki.

Surowcem leczniczym są liście, ziele, korzenie i nasiona pokrzywy. Pokrzywa jest jednym z najbardziej wszechstronnie działających leków ziołowych. W liściach i korzeniach pokrzywy stwierdzono istnienie czynników pobudzających wytwarzanie interferonu oraz antygenów wirusowych. Pokrzywa działa też bakteriobójczo. Rozdrobnione świeże liście można przykładać do ran.

W liściach zawarte są liczne substancje czynne: chlorofil, ksantofil, flawonoidy, karotenoidy, fitosterole, związki aminowe, garbniki, kwasy organiczne, m. in. kwas mrówkowy, związki zwiększające odporność organizmu na infekcje, sole mineralne oraz witaminy K, B2, a witaminy C jest więcej niż w owocach czarnej porzeczki.

Napar z liści do picia wzmacnia organizm, zwłaszcza przy anemii (podnosi poziom hemoglobiny we krwi), wyrównuje poziom ważnych dla organizmu mikroelementów,  jest słabym środkiem przeciwbiegunkowym, moczopędnym, przeciwreumatycznym, pobudza czynność trzustki, wątroby i woreczka żółciowego, leczy hemoroidy, łagodzi bóle mięśniowe i stawowe. W drobnych krwawieniach w przewodzie pokarmowym może być stosowana jako środek przeciwkrwotoczny. Działa odflegmiająco przy chorobach dróg oddechowych. Można ją stosować przy chorobach skórnych, a także przy febrze i malarii.

Dobra jest wiosenna kuracja wzmacniająca z naparu z liści, usuwająca z organizmu skumulowane zimą produkty przemiany materii, poprawiająca wygląd cery i samopoczucie.

Zewnętrznie napar z liści można stosować do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej, pochwy (przy upławach), w bólach mięśniowych i stawowych, do okładów przy czyrakach (po konsultacji z lekarzem), do nacierania skóry głowy przy łupieżu, łojotoku lub wypadaniu włosów (może to być również wyciąg alkoholowy), sprzyja gojeniu się ran i wrzodów. Świeżych liści można używać w celu usuwania brodawek.

Korzenie mają działanie silniejsze niż liście. W korzeniach występują kwasy organiczne, fitosterol, substancje woskowe, lecytyna, sole mineralne, rozpuszczalna krzemionka, witaminy z grupy B, witamina K i garbniki

Napar z korzeni do picia obniża poziom cukru we krwi i może być stosowany jako środek przeciwcukrzycowy, przeciw kamicy nerkowej i zapaleniu dróg moczowych oraz przy złej przemianie materii. Dobrze je pić przy obrzękach nóg. Zewnętrznie preparaty z korzeni pokrzywy stosuje się do płukania włosów w przypadku łupieżu i łojotoku.

Korzenie należy wykopywać wczesną wiosną lub późną jesienią, wypłukać i suszyć rozłożone cienką warstwą na powietrzu w miejscu zacienionym (podobnie jak liście). Po wysuszeniu przechowywać w płóciennych woreczkach lub w torebkach papierowych..

Odwar z korzeni: 1-1,5 łyżki rozdrobnionych korzeni zalać szklanką wody i ogrzewać pod przykryciem. Po zagotowaniu odstawić na 15-20 minut. Przecedzić. Pić 1/3-1/2 szklanki 2-3 razy dziennie jako środek moczopędny. Korzeń pokrzywy można stosować w połączeniu z liśćmi porzeczki czarnej, zielem macierzanki, korą jesionu i kwiatem wiązówki błotnej. Odwar można wcierać we włosy oraz do pielęgnacji skóry. Wyciąg z korzeni przyjmuje się jako środek nasercowy.

Napar z kwiatów pokrzywy – na astmę i kaszel jako środek odflegmiający.

Pokrzywa jest przeważnie dobrze tolerowana. Bardzo rzadko mogą wystąpić reakcje alergiczne po podaniu wewnętrznym objawiające się nieżytem żołądka, obrzękiem oraz skąpomoczem.

W medycynie ludowej świeża pokrzywa zalecana jest do biczowania ciała przy leczeniu reumatyzmu, artretyzmu i zapaleniu dróg moczowych.

Dawniej wdychanie dymu z palonych korzeni pokrzywy było stosowane przy bólach zębów. Wysuszone łodygi oraz liście palono jako papierosy przeciwko astmie, kaszlowi i bólom zębów. Nalewki spirytusowe stosowano jako lek przeciw astmie i reumatyzmowi.

Napar do picia z liści pokrzywy: 2 łyżki stołowe pokruszonych suszonych liści pokrzywy zalać 1 szklanką wrzątku. Po 10 minutach odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie między posiłkami.

Napar do picia z korzeni pokrzywy: 2 łyżki suszonych, drobno pociętych korzeni pokrzywy zalać 1 szklanką wrzątku. Używać do płukania gardła, irygacji, nacierania skóry głowy przy łupieżu i wypadaniu włosów.

Wzmacniająca sałatka wiosenna z liści pokrzywy, babki lancetowatej i liści mniszka z oliwą i solą. Kuracja trwa 10-15 dni. Pierwszego dnia należy zjeść 1 łyżkę sałatki i stopniowo zwiększać jej ilość do 10 łyżek. Zamiast sałatki można pić sok ze świeżego ziela uzyskany z sokowirówki. Zalecana dawka to 2-3 łyżki dziennie. Można poprawić jego smak dodając miód.

Z pokrzywy otrzymuje się chlorofil do celów kosmetycznych i farmaceutycznych oraz naturalny barwnik spożywczy (np. do farbowania pisanek).  Kiedyś korzeni pokrzywy używano do farbowania tkanin lnianych i bawełnianych na kolor żółty.

Ziele pokrzywy może być używane jako środek zapobiegający szybkiemu psuciu się produktów spożywczych, np. mięsa czy ryb (należy owinąć produkty zielem).

Młode 5-10 cm pędy można przygotowywać jak szpinak w lekko osolonej wodzie. Pokrzywę można też udusić w maśle z drobno pokrajaną cebulą, czosnkiem i gałką muszkatołową, zagęszczoną pod koniec duszenia jajkiem roztrzepanym w mleku i podawać – jak podawano we Francji- do duszonych mięs.

W niektórych rejonach Polski przygotowuje się sałatkę z młodej pokrzywy na wielkanocny stół.

Liście pokrzywy można kisić jak kapustę albo marynować w zalewie octowej (do zalewy można dodać trochę portulaki warzywnej).

Źródła:

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, Warszawa:PWRiL, 1983,

2) Kuźnicka B., Dziak M. „Zioła i ich stosowanie. Historia i współczesność”, Warszawa: PZWL, 1987,

3) Kwaśniewska J., Mikołajczyk K. „Zbieramy zioła”, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1986,

4) Nartowska J. „Ziołowa apteczka domowa”, „Wiadomości Zielarskie” 1988 nr 4/5, s. 43-44,

5) Nartowska J. „Ziołowa apteczka domowa cz. IX”, „Wiadomości Zielarskie” 1987 nr 11, s. 10,

6) Pirożnikow E. „Pokrzywa w aptece domowej i w kuchni”, „Wiadomości Zielarskie” 1985 nr 7-8, s. 20-22,

7) Sołouchin W. „Zielsko”, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1979.

Wpis z 11.06.2017 r.

Szałwia lekarska (Salvia officinalis) rośnie w rejonie śródziemnomorskim, Azji Mniejszej i Syrii, a w Europie, Indiach, Syrii, na Sri Lance i Ameryce jest uprawiana (na zdjęciu jest wersja kolorowa, bo nie miałam całej zielonej w ogrodzie).

Szałwia była znana i używana już w starożytności. Pisali o niej m. in. Pliniusz Starszy, Hipokrates i Galen. Grecy parzyli „grecką herbatę”. Rozpowszechniona była w starożytnym Rzymie. W Europie Południowej szałwię nazywano „świętym zielem”. Z południowej Europy mnisi przenieśli ją na północ do ogrodów klasztornych. Była nazywana „europejską herbatą”. Napar z liści i kwiatów uważano za lekarstwo na żołądek i wzmocnienie. Przepisy na ciastka szałwiowe, czyli liście zapiekane w cieście, szeroko znane były w 1500 r. Zanim zaczęto importować herbatę, Anglicy pili szałwię. Karol Dickens pisał o luksusowych sosach z szałwii i cebuli do pieczonej gęsi. W wielu krajach stosowana jest od wieków w lecznictwie ludowym. Używano jej do praktyk magicznych. Wierzono, że zjadanie liści szałwii z wypisanymi formułkami zaklęć, chroni przed febrą oraz demonami i że szałwia zjedzona w maju może uczynić nieśmiertelnym. Uważano, iż uschnięcie krzaczka tej rośliny w ogrodzie wróży nieszczęście, a nawet po stanie szałwii w ogrodzie oceniano stan gospodarstwa. Piękną legendą jest ta, mówiąca o ucieczce Świętej Rodziny do Egiptu. Gdy spoczęła ona koło krzaka kwitnącej szałwii, ta otrząsnęła kwiecie, aby stworzyć wonny dywan. Za do Bóg obdarował szałwię możnością przynoszenia ulgi ludziom cierpiącym.

W Polsce szałwia uprawiana jest od kilkuset lat, ale często jako roślina roczna, bo w czasie dużych mrozów wymarza, więc trzeba ją przykrywać. Jeśli przetrwa zimę, metodą jej odmłodzenia jest coroczne ścinanie wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, wszystkich pędów nisko przy ziemi. Szałwię uważano u nas za lek uniwersalny, co wyraża przysłowie „Śmierć tego nie ubodzie, u kogo szałwia w ogrodzie”. Szałwia istotnie jest jednym z najbardziej wszechstronnych leków roślinnych.

Liście szałwii zawierają 1-2,5% olejku eterycznego, ale też m. in. garbniki, witaminę B1, kwas nikotynowy, nieokreślony środek estrogenny. Terminy zbiorów ziela w celach leczniczych (rano, po wyschnięciu rosy) znalazłam następujące: w maju, zanim zakwitnie, w końcu lipca, w II połowie sierpnia, ostatni raz we wrześniu, a nawet w połowie października. Interesujący się wierzeniami ludowymi Władimir Sołouchin w bardzo ciekawej książeczce „Zielsko” pisze, że wg tych wierzeń szałwia (i niektóre inne zioła) posiadają właściwości lecznicze jedynie wówczas, gdy są zbierane po krótkiej letniej nocy.

Liście należy rozłożyć cienką warstwą i suszyć w temp. do 35° C. Po wysuszeniu, przechowywać w szczelnym opakowaniu, w ciemnym, chłodnym i suchym miejscu.

Właściwości liści: bakteriobójcze, grzybobójcze, dezynfekujące, przeciwzapalne, wiążące i unieczynniające toksyczne związki w przewodzie pokarmowym, wykrztuśne, rozkurczowe, ściągające, działające pobudzająco na serce i nerwy, wzmacniające żołądek, ułatwiające trawienie, zmniejszające biegunkę, obniżające poziom cukru we krwi, dobre na dolegliwości wątrobowe, zmniejszające przekrwienie błon śluzowych i skóry i hamujące krwawienia z uszkodzonych drobnych naczyń krwionośnych.

W celach leczniczych sporządza się wyciągi z szałwii. Zwiększają one wydzielanie żółci, pobudzają zbyt skąpe miesiączkowanie. Nalewki lub wyciągi hamują wydzielanie potu, powodują zmniejszenie zbyt obfitego wydzielania mleka u matek karmiących, a ponadto mają działanie przeciwcukrzycowe, pobudzające korę nadnercza, moczopędne, uspokajające, przeciwnowotworowe i antyseptycznie, zwiększają ciśnienie krwi, ułatwiają zapłodnienie i oczyszczają krew.

Nalewki lub wyciągi stosowane zewnętrznie działają ściągająco i antyseptycznie, goją blizny i wzmacniają skórę. Bardzo korzystne jest płukanie jamy ustnej i gardła naparem z liści szałwii przy bólach zębów, zapaleniu okostnej, pleśniawkach, krwawieniu dziąseł, anginie i stanach ropnych gardła. Od wielu lat jest produkowana przez Herbapol świetna mieszanka ziołowa Septosan, w której skład oprócz szałwii, wchodzą też mięta pieprzowa i tymianek. Spotkałam się gdzieś ze starą recepturą, gdzie do ww. ziół dodawana była macierzanka.

Szałwia wchodzi w skład mieszanek ziołowych, m. in. dla chorych na gruźlicę i osób mających problemy trawienne.

Zgniecione liście szałwii są dobre do przykładania po ukąszeniach owadów, egzemach i owrzodzeniach nóg.

Liście, kwiaty i olejek eteryczny nie powinny być stosowane w nadmiarze, gdyż mogą być toksyczne dla układu nerwowego (dwukrotnie bardziej toksyczne od piołunu).

Szałwia jako przyprawa ułatwia trawienie, głównie mięs, wędlin czy tłustych ryb. Pokruszone liście dobrze jest dodawać do potraw z grochu i kapusty, ale też do konserw, marynat czy serów. Szałwii używano jako dodatku do wina i piwa.

W kosmetyce olejek szałwiowy (najlepszy produkowany jest w Dalmacji) stosowany jest do odkażania skóry, przeciwdziała przetłuszczaniu i rozszerzaniu porów, a także przeciwko wypadaniu włosów i łupieżowi. Liści używano dawniej do czyszczenia zębów, do przygotowywania wody do płukania ust i proszku do zębów. Liście były też używane do kąpieli niemowląt.

Liście są też podobno dobrym środkiem przeciw molom.

Oprócz szałwii lekarskiej, uprawiana jest też szałwia muszkatołowa. Jej liści używa się jako przyprawy do wermutu oraz win reńskich. Stosowana jest też w lecznictwie ludowym jako środek na poprawę trawienia i przy zapaleniu nerek.

Źródła:

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRL, 1983,

2) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

3) Kuźnicka B., Dziak M. „Zioła i ich stosowanie’, PZWL, 1987,

4) Mamczur F., Gładun J. „Rośliny lecznicze w ogródku”, PWRiL, 1988,

5) Nowiński M. „Dzieje upraw i roślin leczniczych”, PWRiL, 1983,

6) Rumińska A. „Rośliny lecznicze”, PWN, 1981,

7) Sołouchin W. „Zielsko”, Instytut Wydawniczy PAX, 1979,

8) „Ziololecznictwo” pod red. A. Ożarowskiego, PZWL, 1976.

Wpis z 02.12.2016 r.

Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.) pochodzi prawdopodobnie z rejonów Morza Śródziemnego i Czarnego oraz z Bliskiego Wschodu. W Europie pisano o cząbrze począwszy od XI w. jako o roślinie stosowanej w chorobach żołądka, wątroby czy jako środku moczopędnym. Wymieniają go kapitularze Karola Wielkiego, św. Hildegarda, Albert Wielki, K. v. Megenberg i inni. Roślinę tę uwidoczniono w planie ogrodu w St. Gallen. Do Europy Środkowej wprowadzili go mnisi w ogrodach klasztornych już we wczesnym średniowieczu i  stosowany był jako przyprawa kuchenna, lek oraz afrodyzjak. W Polsce cząber jest uprawiany od dawna. W XVI i XVII w. pisali o nim Marcin z Urzędowa czy Syreniusz.

Cząber kwitnie od czerwca do września i wówczas zbiera się ziele, suszy w pęczkach, w przewiewnych miejscach, z dala od słońca w temp. 25-30° C.

Ziele cząbru zawiera 1,4% olejku lotnego – do 20% cymolu, do 40% karwakrolu i pinen, garbniki 5-8%, substancje żywicowe i śluzowe oraz sole mineralne. Skład olejku lotnego cząbru jest zbliżony do olejku macierzanki i podobne jest też działanie ziela. Pobudza on wydzielanie soku żołądkowego i zmniejsza stany skurczowe jelit. Ponadto wykazuje dość istotne działanie przeciwbakteryjne i hamuje rozwój drobnoustrojów. Dzięki garbnikom łagodzi stany zapalne w przewodzie pokarmowymi działa przeciwbiegunkowo. Napary dodane do kąpieli leczą stany zapalne skóry. Napar z cząbru jest dobrym środkiem przeciwko glistom ludzkim. Dawniej uważano, że pobudza seksualnie.

Napar do picia: 10 g ziela zalać szklanką wrzątku i pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki.

Świeże listki można dodawać do zupy ziemniaczanej, fasolowej, grochowej, kapuśniaku czy z soczewicy, sosów, np. z żółtym serem, sałatek z fasolką szparagową, mięsnych, ziemniakami czy po prostu do zielonej sałaty, do ryb, potraw mięsnych (z baraniny, wołowiny, wieprzowiny), nadzienia drobiowego, warzyw strączkowych gotowanych czy duszonych (zapobiega wzdęciom), grzybów duszonych (oprócz pieczarek) i warzyw marynowanych.

Cząber wchodzi w skład pieprzu ziołowego.

Źródła:

1) Dr inż. Metera P. „O możliwościach stosowania świeżych ziół w kuchni”, „Wiadomości Zielarskie”1985 nr 4 s. 23,

2) Nowiński M. „Dzieje upraw i roślin leczniczych”, PWRiL, 1983,

3) Rumińska A. „Rośliny lecznicze”, PWN, 1981,

4) „Ziołolecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. A. Ożarowskiego, PZWL, 1976.

Wpis z 31.08.2016 r.

Majeranek (Origanum majorana L.) pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego i jest znany człowiekowi od niepamiętnych czasów. Starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie doceniali majeranek jako roślinę przyprawową, leczniczą, ale też ozdobną i pletli z niego wianki.

W Polsce majeranek jest uprawiany jako roślina jednoroczna i stosowany jako przyprawa, głównie w postaci suchego ziela.

Majeranek lubi stanowisko słoneczne i osłonięte od wiatru oraz glebę zasobną w wapń. Jest rośliną miododajną.

Młode pędy majeranku zawierają rutynę, wit. A i wit. C, olejek eteryczny, związki garbnikowe, kwasy organiczne i sole mineralne.

Majeranek ma następujące właściwości lecznicze: działa rozkurczowo na żołądek i jelita, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, ma nieznaczne działanie bakteriostatyczne, przeciwzapalne oraz ściągające, przeciwdziała wzdęciom zmniejszając nadmierną fermentację w przewodzie pokarmowym, jest stosowany w chorobach dróg oddechowych oraz przy migrenach.

W kuchni majeranek jest stosowany jako przyprawa do ryb, sosów, sałat, potraw tłustych i ciężkostrawnych mięsnych, rybnych i warzywnych (najchętniej do warzyw strączkowych), do produkcji likierów, nalewek, wędlin, aromatyzowania octu.

Maść majerankowa stosowana przy katarze (wprowadzać do nosa wacikiem) i do nacierania przy bólach głowy spowodowanych zapaleniem zatok oraz do smarowania miejsc stłuczonych i spuchniętych:

otarty majeranek utrzeć pół na pół ze smalcem, następnego dnia przetopić i odcisnąć przez gęste płótno zielonkawy tłuszcz. Można do tego dodać olejku majerankowego, sosnowego lub jałowcowego (1 kropla olejku na 1 dag maści).

Napar stosowany przy przeziębieniu i kolce jelitowej lub niestrawności:

1/2 łyżeczki ziela zalać 1/2 szklanki wrzątku, przykryć spodeczkiem i parzyć 10 minut. Popijać 2-3 razy dziennie.

Źródła

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, Warszawa: PWRiL, 1983,

2) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

3) „Wiadomości Zielarskie” 1983 nr 3, s. 21,

4) „Ziololecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. A. Ożarowskiego, Warszawa: PZWL, 1976.

Wpis z 30.04.2016 r.

Sezam indyjski (Sesamum indicum L., Sesamum orientale L.) pochodzi przypuszczalnie z tropikalnej Afryki albo Azji Południowo-Wschodniej. Uprawiany jest we wszystkich rejonach tropikalnych i subtropikalnych, głównie w Indiach, Japonii, Azji Środkowej, na Bliskim Wschodzie, w Syrii, Egipcie, Afryce Północnej i Wschodniej oraz Ameryce Południowej. W Europie można go uprawiać w Grecji, na Sycylii i w południowej Hiszpanii.

Sezam jest uważany za najstarszą roślinę oleistą znaną ludziom. Najdawniejsze wykopaliska, gdzie natrafiono na ślady oleju sezamowego, prowadzono w Turcji. Datowane są one na X-VIII w. p.n.e. Ziarno sezamowe bardzo cenili Arabowie, którzy wyrabiali z niego chałwę. Chińczycy i Hindusi uważają sezam za afrodyzjak i chętnie używają go w kuchni.

W Polsce sezam stał się popularny dzięki takim produktom jak chałwa i sezamki. Chałwa dotarła do nas w XVIII w., wraz z uchodźcami ze Wschodu i Południa: Grekami, Turkami i Ormianami. Wielu z nich otworzyło pracownie wytwarzające chałwę w Wilnie, Lwowie, Grodnie, Warszawie oraz Łodzi.

Z sezamem związanych jest wiele legend, np. opowieść z „Baśni tysiąca i jednej nocy” o Alibabie i czterdziestu rozbójnikach. Zaklęcie Alibaby, który stanął przed jaskinią pełną skarbów brzmiało: „Sezamie otwórz się”. Uważa się, iż jest to związane z charakterystycznym dźwiękiem otwieranego zamka, wydawanym przez otwierające się strączki sezamu.

Sezam jest rośliną jednoroczną o łodydze wysokości 0,5-1,5 m. Kwiaty mają barwę białą lub fioletową z czerwonymi plamkami. Owocem jest torebka o długości 2 cm, czterograniasta, pękająca dwoma klapami, zawierająca cztery rzędy nasion o barwie jasnożółtej, brunatnej lub prawie czarnej.

Spośród odmian wyróżnia się sezam ciemno- i jasnonasienny. Pierwszy jest plenniejszy i zawiera więcej oleju, ale jasny daje olej o lepszym, wykwintniejszym smaku. Do celów spożywczych (pieczywo, zupy, chałwa) nadaje się tylko sezam „biały”.

Nasiona sezamu zawierają do 57% tłuszczu, do 22% białka i 6-7% związków mineralnych, tj. popiołu. Sezam zawiera szereg witamin: E, zwaną witaminą młodości, chroniącą organizm przed przedwczesnym starzeniem się, a ponadto: tiaminę, ryboflawinę, kwas nikotynowy PP, kwas foliowy, biotynę i kwas pantotenowy.

W sezamie znajduje się sporo białka, ale jednocześnie substancje przeciwdziałające odkładaniu się cholesterolu w naczyniach krwionośnych. Hebebrand podaje procentowy skład aminokwasów w trzech rodzajach białek. Tak bogaty zestaw aminokwasów oraz ich wzajemne proporcje nadają białkom roślinnym zawartym w sezamie wartość zbliżoną do najcenniejszych białek zwierzęcych.

Lecytyna wpływa korzystnie na sprawność umysłową.

Duża ilość błonnika pokarmowego reguluje proces trawienia.

Tłuszcze zawarte w sezamie są wyjątkowo cenne i pełnowartościowe. Duża ilość przeciwutleniaczy, chroniących m. in. lipidy (związki tłuszczowe) przed samoutlenianiem i powstawaniem nadtlenków lipidowych, zapobiega tworzeniu się wolnych rodników w organizmie.

Środkiem przeciwdziałającym przerostowi prostaty są pestki dyni, ale dr James Duke z Departamentu Rolnictwa USA uważa, że skuteczne są też, m. in. nasiona sezamu. Ponadto nasiona zawierają fitoestrogeny, czyli są podobne do ludzkich estrogenów, chociaż mają słabsze działanie.

W skład oleju sezamowego wchodzą glicerydy kwasów: palmitynowego 7-9%, stearynowego 4-4,5%, arachidowego 0,8-1%, olejowego 45-46%, linolowego 36-40% oraz lecytyny i sterole do 1,5%, a także śladowe ilości sezamolu.

Olej sezamowy zwiększa ilość trombocytów i przyspiesza krzepnięcie krwi, co jest wykorzystywane przy leczeniu skazy krwotocznej oraz choroby Werlhoffa (plamica małopłytkowa).

Olej wytłacza się z nasion na zimno, czyli w temperaturze do 60º C i wówczas ma barwę jasnożółtą, jest bezwonny i nie wymaga rafinacji. Olej można też wytłaczać na gorąco w temperaturze ok. 100º C. Wówczas ma on barwę ciemnożółtą, a w temperaturze ponad 100º C uzyskuje się olej barwy brunatnej. Olej wytłaczany na gorąco jest poddawany rafinacji.

Czysty olej sezamowy można podawać pomocniczo w skazie krwotocznej, a zewnętrznie do smarowania hemoroidów, zapobiegawczo i pomocniczo w osteoporozie, biegunce, czerwonce, bólach i zawrotach głowy.

Olej sezamowy zawiera mało czyli 12-13% wyższych kwasów tłuszczowych nasyconych. To powoduje, że nie krzepnie nawet w temperaturze 0º C (temperatura krzepnięcia oliwy).

Zaletą oleju sezamowego jest odporność na proces jełczenia, co w krajach o gorącym klimacie jest bardzo korzystne.

W lecznictwie ludowym zaleca się przyjmowanie po 1 łyżce oleju sezamowego co rano przy ostrych przeziębieniach, przewlekłym kaszlu, nieżycie nosa, zapaleniach żołądkowo-jelitowych, zapaleniu nerek, kamicy moczowej i krwawieniach wewnętrznych oraz jako środek przeczyszczający i przeciwrobaczny. Oleju używa się też przy oparzeniach i stanach zapalnych skóry. Przy bólach zębów wciera się olej w dziąsła. Liśćmi namoczonymi w occie leczy się świerzb.

Chińczycy używają nasion sezamu jako środka wzmacniającego i przeciwzapalnego, a także jako odtrutki.

Nasiona sezamu, olej sezamowy oraz makuchy (wytłoki) znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym, kosmetycznym oraz paszowym.

W krajach Wschodu z nasion przyrządzane są zupy i mleczanki. Dodawane są one do pieczywa, mięs, warzyw, natomiast olejem sezamowym przyprawia się sałatę i dodaje go do potraw. Z nasion i pasty sezamowej wytwarzane są orientalne słodycze: chałwa i sezamki. Z kwiatów sezamu pozyskiwany jest olejek lotny stosowany w przemyśle kosmetycznym do produkcji wód kolońskich oraz perfum.

Źródła:

1) Carper J. „Żywność twój cudowny lek” , „Vesper” 2008,

2) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL 1983,

3) mgr inż. Kucharski W. „Sezam indyjski”, „Wiadomości Zielarskie”1987 nr 1, s. 18,

4) Sarwa A. „Wielki leksykon roślin leczniczych”, „Książka i Wiedza” 2001,

5) Słomczykowski J. „Przegląd Piekarski i Cukierniczy” 1996 nr 7, s. 20-23,

6) „Przegląd Piekarski i Cukierniczy” 2003 nr 6, s. 48.

Wpis z 16.09.2015 r.

Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.) pochodzi ze wschodnich obszarów od Iranu do Indii przedgangesowych. Stamtąd rozprzestrzenił się w basenie Morza Śródziemnego. Należy do najstarszych roślin leczniczych oraz przyprawowych. Wzmianki o nim znajdowały się w egipskim papirusie sprzed 1500 r. p.n.e., w księgach hebrajskich, w piśmiennictwie greckim i rzymskim. Stosowano go w starożytności przeciwko kolkom, bólom głowy, a zewnętrznie do leczenia chorób skóry. Na wschodzie jako odtrutkę przy zatruciu opium.

W Grecji używano kopru do zatrzymywania czkawki.

W Rzymie podawano koper gladiatorom przez kilka dni przed walką, a bezpośrednio przed zapasami nacierano mięśnie wyciągiem z jego nasion. Był zatem jednym z pierwszych środków dopingujących.

Z rzymskimi legionami koper dostał się do Anglii i szybko rozpowszechnił po Europie, m. in. z uwagi na krótki okres wegetacji. Nazwa anethon oznacza po grecku szybko rosnący.

Do Polski koper został sprowadzony wraz z innymi roślinami śródziemnomorskimi i stał się rośliną dość powszechnie uprawianą. Wzmianki o nim pojawiły się w herbarzach, m. in. „Herbarzu” Syreniusza na początku XVII w. jako o roślinie leczniczej oraz stosowanej w kuchni. Syreniusz zalecał dodawanie kopru do gotowanych mięs, polewek z jarzyn, kopru z nasionami do kwaszenia ogórków i kapusty i nasion do kiszki oraz kiełbas nie tylko dla smaku, ale też przeciw wzdęciom i dla dobrego trawienia.

W starożytności i średniowieczu koper uważano za roślinę magiczną, chroniącą przed urokiem, przynoszącą szczęście w małżeństwie i kłopotach miłosnych. Panna młoda, idąc do ślubu, wkładała do bucika gałązkę kopru, co chroniło przed „złym okiem”. Wierzono, że ziele kopru zaparzone w winie wzmaga namiętność. Aby uniknąć złych snów, wkładano koper pod poduszkę.

Koper zawiera olejek, którego 40-60% stanowi karwon (występujący również w nasionach kminku i kopru włoskiego), a pozostałymi składnikami są: limonen, felandren, mirystycyna i bergapten. Zawartość i skład olejku różnią się w zależności od odmiany, pochodzenia, warunków glebowych oraz klimatycznych.

Olejek kopru działa na przewód pokarmowy powodując wydzielanie soku żołądkowego, poprawiając trawienie i przyswajanie pokarmów, działając wiatropędnie, przez co hamuje rozwój szkodliwych drobnoustrojów w jelitach.

Najwartościowszy jest koper młody. Młode liście kopru zawierają 0,5-1% olejku, w 100 g aż 100-220 mg witaminy C, ale zawierają też witaminy B1, B2, PP oraz karotenoidy, flawonoidy, duże ilości soli potasu, wapnia, fosforu i żelaza. W wyniku przechowywania spada zawartość witamin – zamrożenie powoduje spadek witaminy C o ok. 10%, a karotenoidów o 20%.

Nasiona kopru zawierają 2-4% olejku, ok. 18% tłuszczu, ok. 15% związków białkowych, a także składniki mineralne, głównie związki wapnia, potasu, magnezu, sodu, żelaza, cynku i in. Walory lecznicze mają przede wszystkim dojrzałe nasiona. Dzięki zawartości olejku pobudzają przebieg trawienia, wydzielanie soków żołądkowych i regulują procesy fermentacyjne w jelitach. Przeciwdziałają wzdęciom, gazom i nadmiernej fermentacji. Działają łagodnie, więc mogą być stosowane u dzieci i osób starszych, podobnie jak nasiona kopru włoskiego. Mają też działanie lekko moczopędne, przeciwskurczowe, uspokajające, a nawet nasenne. Pobudzają czynności gruczołu mlecznego u karmiących kobiet, a ich mleko nabiera właściwości wiatropędnych u niemowląt. Napar ze zmiażdżonych nasion kopru stosuje się przy zastarzałych powikłaniach oskrzelowych, ksztuścu i astmie. Napar dodatkowo wzmacnia paznokcie. Żucie nasion odświeża oddech.

Z uwagi na bogactwo soli mineralnych, nasion kopru można używać w diecie bezsolnej

Koper jest stosowany przede wszystkim jako przyprawa. Dodawany jest do różnych potraw oraz zup, sosów, jaj, twarożków, masła ziołowego, ryb, mięs, warzyw, takich jak kalafiory, ziemniaki, kapusta czy fasola. Należy używać raczej świeżego posiekanego kopru. W trakcie gotowania koper traci swój aromat. Koper można suszyć lub konserwować przez zasypanie solą.

Dojrzały koper, wraz z nasionami i korzeniem używany jest do kiszenia ogórków i kapusty, przy czym ogórki na zimę najlepiej jest kisić w sierpniu. Nasiona dodawane są do marynat oraz do posypywania pieczywa, a także do ciężkostrawnych potraw z roślin strączkowych. Można też dodawać do szarlotki i innych ciast.

Napar z nasion kopru dla dzieci:

1/3-1/2 łyżki rozdrobnionych nasion kopru zalać szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 10-15 minut. Odstawić na 10 minut, odcedzić.

Dzieciom podawać 1-3 łyżki, zależnie od wieku: 1-3 razy dziennie po posiłkach, a niemowlętom po 1/2-1 łyżeczki naparu doustnie po karmieniu lub do butelki z mlekiem.

Napar z kopru dla dorosłych:

1 i 1/2-1 łyżki nasion kopru, rozdrobnić i zalać szklanką wrzącej wody. Pić 1/3-1/2 szklanki 2-3 razy dziennie po posiłkach.

Według innych źródeł wystarczy napar z 1-2 łyżeczek rozgniecionych owoców kopru na 1 litr wrzątku. Pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki po jedzeniu.

Źródła:

Bremness L. „Wielka księga ziół”, „Wiedza i Życie” 1991,

Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL, 1983,

Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1984,

Rumińska A. „Rośliny przyprawowe i warzywne”, „Wiadomości Zielarskie” 1988 nr 4/5 s. 45-46.

Wpis z 26.06.2015 r.

Len (Linum L.) jest prawdopodobnie jedną z pierwszych roślin uprawnych. W górskich rejonach Indii 9000 lat temu utkano pierwszą znaną tkaninę lnianą. Uprawiano go w Chinach, krajach śródziemnomorskich i na Zakaukaziu. W 4-5 tysiącleciu p.n.e. len na włókno uprawiano w Mezopotamii, Asyrii, Egipcie i Kolchidzie. Najstarsze mumie egipskie były owijane w tkaniny wełniane, a później lniane. W V w. p.n.e. len uprawiali Rzymianie i Grecy. Hipokrates zalecał stosowanie lnu przy zapaleniu błon śluzowych, w bólach podbrzusza czy biegunce. Teofrastus polecał nasiona lnu na dokuczliwy kaszel.

Len należy do rodziny lnowatych. Występują dwa typy lnu: włóknisty i oleisty. Len włóknisty ma niewiele nasion, natomiast len oleisty ma dużo nasion, a mniej włókien.

Len jest cenną rośliną użytkową. Oprócz włókien i nasion, pozyskuje się z niego olej, paździerze (na sznury, worki i materiały uszczelniające), makuchy (używane w medycynie jako obmiękczające kataplazmy lub wartościowa pasza dla zwierząt) oraz plewy. Włókna są używane do tkania prześcieradeł, ręczników, jak też delikatnych materiałów koszulowych. Tkaniny te są przewiewne, świetnie wchłaniają pot i stanowią dobry wymiennik ciepła. To sprawia, że w czasie upałów lniane ubrania dają poczucie chłodu. Materiał ten jest również mało podatny na elektryzowanie się.

Nasiona lnu stanowią świetne lekarstwo i zawierają do 40% oleju, który jest jadalny i jedyny w swoim rodzaju. Zawiera on ponad 90% nienasyconych kwasów tłuszczowych. Ponad połowa kwasów tłuszczowych należy do rodziny omega 3, co sprawia, że stanowią one bardzo ważne ogniwo w prawidłowych przemianach cholesterolu w organizmie. Kwasy te należą do grupy tzw. niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i są bardzo rzadko spotykane w innych olejach roślinnych, gdyż większość powszechnie spożywanych olejów zawiera prawie wyłącznie wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega 6. Dysproporcja między omega 6 a omega 3 w diecie współczesnego człowieka jest główną przyczyną chorób serca i krążenia.

Nasiona lnu, czyli siemię lniane to bogactwo witamin i minerałów. Zawierają one do 45% tłuszczu i około 25% białka. Są bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczów z rodziny omega, witaminy z grupy B, magnez, żelazo, cynk, kwas foliowy. Ponadto zawierają witaminę E, wapń, błonnik oraz fitoestrogeny.

Siemię lniane zawiera 3-6% substancji śluzowatych, ma działanie powlekające, zmiękczające i osłaniające błony śluzowe przewodu pokarmowego i oddechowego. Rozdrobione i namoczone nasiona można stosować jako łagodny środek przeczyszczający. Siemię może też być stosowane pomocniczo przy chorobach wrzodowych, bólach i nieżytach żołądka i jelit, nadkwaśności, ochronnie podczas kuracji antybiotykowych, przy nieżytach dróg oddechowych i w chorobach dermatologicznych. Dzięki obecności kwasów linolowego i linolenowego, siemię lniane wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Mieszaninę tych kwasów (także kwas arachidowy obecny w nasionach orzecha ziemnego) uważa się za tzw. witaminę F, ważną szczególnie dla skóry.

Powlekające działanie siemienia lnianego jest bardzo korzystne w przypadku nieżytów polekowych, głównie po niesteroidowych lekach przeciwzapalnych oraz kwasie acetylosalicylowym. Leki takie mogą powodować nieżyty żołądka, często prowadzące do nadżerek, zarzucania treści żołądkowej do przełyku oraz owrzodzenia.

Białko w siemieniu lnianym jest bardzo wartościowe oraz lekkostrawne. Wskaźniki strawności tego białka pod działaniem pepsyny oraz trypsyny są wyższe nawet od wskaźników strawności białka mleka. Poprzez uzupełnienie białka lnu białkiem mleka, uzyskuje się idealną kompozycję aminokwasów.

Białko lnu zawiera dużo aminokwasów egzogennych, czyli składników, które muszą być dostarczone z zewnątrz, a ich brak może spowodować liczne zaburzenia w naszych organizmach, np. brak tryptofanu wpływa niekorzystnie na wzrok i sprzyja powstawaniu chorób skórnych.

Wywar z siemienia lnianego działa korzystnie na połysk i porost włosów oraz wzmacnia paznokcie. Nasiona lnu mogą też być stosowane zewnętrznie jako odżywka do włosów, gdyż bardzo dobrze nawilżają suche i zniszczone włosy.

Siemię lniane zawiera ok. 700 (!) razy więcej fitohormonów niż inne najczęściej spożywane produkty roślinne. Chodzi tu o hormony roślinne zwane lignanami. Badania wykazały, że mocz kobiet z nowotworami piersi zawiera na ogół niższy poziom tych substancji niż mocz kobiet zdrowych. Stwierdzono też wyższy poziom tych substancji w moczu wegetarian. Tymczasem wiadomo, że estrogeny występujące w organizmie człowieka mogą być formowane z lignanów roślinnych w wyniku działania mikroflory jelitowej.

Badania wykazały, że siemię lniane (lub same lignany) może mieć działanie ochronne w poszczególnych typach i stadiach rozwoju chorób nowotworowych, autoimmunologicznych oraz w obu typach cukrzycy. Ponadto korzystnie działa w wypadku menopauzy i osteoporozy.

Sproszkowane nasiona lub makuch lniany używane są w medycynie do kataplazmów.

Siemię lniane można spożywać na surowo lub prażone: jako dodatek do jogurtów, sałatek, kanapek. Można też zalać gorącą wodą lub ugotować.

Nasiona lnu najlepiej jest kupować całe i mielić je samodzielnie przed spożyciem, np. w młynku do kawy. Zmielone trzeba chronić przed światłem, aby nie utleniły się wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Źródła:

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL 1983,

2) Kozłowska J. „Nowe spojrzenie na siemię lniane”, „Zdrowa Żywność. Zdrowy Styl Życia” 2004 Nr 3, s. 10-11,

3) dr Waligóra T. „Spostrzeżenia dotyczące leczenia nieżytów żołądka”, „Wiadomości Zielarskie” 2001 Nr 3, s. 6,

4) „Wiadomości Rolnicze” 2013 nr 12, s.44,

5) „Ziołolecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. doc. dra hab. A. Ożarowskiego, PZWL 1976.

Wpis z 05.07.2014 r.

Czarny bez (Sambucus nigra L.) znany też jako bez lekarski, bez aptekarski, bzowina, buzina, kaszka, hyćka, hyczka, holunder, bez biały i in. występuje w całej Europie oraz południowo-wschodniej Azji. W Polsce występuje na terenie całego kraju. W górach występuje inny gatunek bzu – dziki bez koralowy. Sięga on aż po regiel kosodrzewiny. Bardzo rzadko ten gatunek występuje w Polsce północnej. W Czechach i na Słowacji z jego owoców wyrabia się soki i i inne przetwory.

Czarny bez znały już ludy pierwotne, co wiadomo z wykopalisk z epoki kamiennej. W starożytności stosowany był jako środek moczopędny, przeczyszczający oraz przeciw ukąszeniom żmij, oparzeniom, wrzodom itp. Dioskurides zalecał liście i owoce czarnego bzu jako środek przeczyszczający i łagodzący ból w bolesnych miesiączkach oraz jako lek przyspieszający gojenie się ran. O właściwościach czarnego bzu pisał Marcin z Urzędowa w swoim dziele „O przyrodzeniu ziół rozmaitych” wydanym w Krakowie w 1595 r. Święta Hildegarda zalecała liście bzu w żółtaczce. Ksiądz Sebastian Kneipp wysoko cenił kwiaty bzu jako środek przeciwko zaparciom i napotny, a owoce jako lek czyszczący krew. Jego matka co roku przez 2-3 tygodnie odbywała kurację bzową.

Kwiaty czarnego bzu stosowano w lecznictwie ludowym jako lek napotny, przeciwgorączkowy, do okładów w egzemach i wrzodach oraz do płukania jamy ustnej i gardła. W medycynie ludowej stosowano też sok oraz powidła z czarnego bzu jako lek przeciwgorączkowy. Stosowano również korę i liście czarnego bzu.

Francuzi stosują czarny bez jako środek odchudzający. Przy skłonnościach do tycia piją przez 5-6 tygodni przed snem odwar z łyżeczki owoców i łyżeczki kory bzu czarnego na 1 szklankę wody.

Czarny bez jest krzewem z rodziny przewiertniowatych, a czasem nawet niewielkim drzewem. Kwiaty zebrane w płaskie baldachy, są drobne, białokremowe. Kwitnie w maju i czerwcu, a w sierpniu i wrześniu pojawiają się czarne, kuliste owoce.

Do celów leczniczych stosuje się kwiat i owoc bzu czarnego. Muszą być one pozyskiwane z dala od dróg i terenów przemysłowych, aby nie zawierały ołowiu i kadmu. Całe kwiatostany zbiera się, gdy część kwiatów jest jeszcze nierozwinięta. Nie nadają się do zbioru kwiatostany, z których opada część przekwitniętych kwiatów. Zbiera się kwiaty suche, po opadnięciu rosy. Mokre kwiaty czernieją w czasie transportu oraz suszenia. To samo dotyczy kwiatostanów ściśniętych w transporcie. Dlatego najlepsze do zbioru są wiklinowe kosze. Suszy się całe kwiatostany w miejscach zacienionych i przewiewnych. Gdy kwiaty są już suche, a szypułki jeszcze elastyczne, ociera się kwiaty na sitach lub zrywa ręcznie. Dobrze wysuszone, powinny zachować barwę białokremową.

Owoce zbiera się wówczas, gdy wszystkie są dojrzałe, czarne i lśniące. Suszy się w suszarni, w temperaturze początkowo 30º C, później 55º C, a następnie odrywa od szypułek.

Kwiaty czarnego bzu zawierają głównie flawonoidy (do 1,8%), a wśród nich kemferol, astragalinę, kwercetynę, izokwercetynę, nikotyflorynę oraz rutozyd. Zawierają również kwasy organiczne (kawowy, fenolokawowy, ferulowy, chlorogenowy, jabłkowy, octowy, walerianowy), związki aminowe: etyloaminę, izobutyloaminę, izoamyloaminę, cholinę, niewielkie ilości olejku eterycznego (od 0,03 do 0,14%), wolne kwasy tłuszczowe, garbniki, śluz i znaczne ilości związków mineralnych (do 9%).

Owoce zawierają znaczne ilości cukru, barwniki antocyjanowe, garbniki (ok. 3%), kwasy organiczne (jabłkowy, octowy, winowy, walerianowy), kwasy fenolowe, flawonoidy, pektyny, niewielkie ilości olejku eterycznego (0,01%). W 100 g świeżego surowca znajduje się: ok. 65 mg witaminy B2, 18 mg witaminy C, 17 mg kwasu foliowego, 1,8 mg biotyny, 1,48 mg kwasu nikotynowego, 0,36 mg betakarotenu, 0,25 mg witaminy B6, 0,18 mg kwasu pantotenowego, 305 mg potasu, 57 mg fosforu, 35 mg wapnia. Niedojrzałe owoce zawierają glikozyd cyjanogenny sambunigrynę, który w miarę dojrzewania całkowicie zanika i wówczas owoce nadają się do spożycia.

Kwiaty mają działanie moczopędne i napotne, zwiększają elastyczność i zmniejszają przepuszczalność włosowatych naczyń krwionośnych. Są stosowane w chorobach z gorączką. Działanie napotne przypisuje się obecności flawonoidów, pobudzających wraz z innymi związkami ośrodek regulujący wydzielanie potu. Odwary z kwiatów stosuje się do płukań w zapaleniu jamy ustnej i gardła, w anginie itp. oraz są stosowane w stanach zapalnych do przemywania spojówek. Po podaniu naparu z kwiatów obserwowano słabe działanie mlekopędne. Kwiaty wchodzą w skład wielu mieszanek ziołowych, m.in. przeciwprzeziębieniowych, przeciwreumatycznych i przeciwkaszlowych.

Owoce należą do środków czyszczących krew. Działają napotnie, a w nieco większych dawkach przeczyszczająco, ułatwiając usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii. Ma to duże znaczenie w wielu chorobach, np. reumatycznych, niektórych schorzeniach skórnych, chorobach zakaźnych. Owoce również często wchodzą w skład mieszanek ziołowych, np. regulujących trawienie, otyłości, wzmacniających, granulatu Betagran zalecanych w łuszczycy i granulatu Betagran A normalizującego polekowe zaburzenia czynności wątroby, nerek, dróg moczowych i ułatwiających wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii oraz toksyn bakteryjnych po kuracji antybiotykowej. Owoce mają działanie przeciwbólowe, polegające na opóźnieniu reakcji bólowej pochodzenia ośrodkowego. Działanie to jest słabsze od działania środków przeciwbólowych (160 razy słabsze niż morfiny), ale nie wywołuje lekozależności i skutków ubocznych. Pozytywne rezultaty uzyskano przy migrenach, nerwobólach, zabiegach dentystycznych oraz stanach zapalnych nerwu trójdzielnego i kulszowego. Po kilku dniach stosowania soku z owoców czarnego bzu uzyskiwano nawet trwałe ustąpienia objawów. Wykazano też zdolność eliminowania wolnych rodników, przeciwdziałające uszkodzeniom komórek. Ponadto owoc bzu wzmaga aktywność układu immunologicznego.

W wielu krajach z owoców czarnego bzu są produkowane preparaty przeciwwirusowe, stosowane m. in. przy opryszczce spojówek, opryszczce narządów płciowych czy grypie. Preparaty Sambucol opracowany przez Dr Madeleine Mumcuoglu z Izraela (pastylki z dodatkiem witaminy C), wykazały w badaniach klinicznych działanie przeciwwirusowe i hamujące wnikanie wirusa grypy do organizmu. Preparat ten jest sprzedawany w wielu krajach jako środek profilaktyczny.

Nie wszyscy autorzy zalecają używanie innych części bzu, ale niektórzy piszą również o korze, liściach oraz korzeniu. Kora bzu czarnego działa moczopędnie. Substancje zawarte w liściu bzu czarnego zwiększają odporność organizmu na choroby zakaźne. Odwar z korzeni działa moczopędnie.

W homeopatii stosowany jest czarny bez przy suchym nieżycie z błony śluzowej nosa z całkowitą niedrożnością podczas snu, która zmusza do oddychania przez usta oraz skurczu krtani, chrypce, astmie oskrzelowej, dusznościach, silnych potach, dolegliwościach reumatycznych.

W przemyśle spożywczym owoc bzu czarnego jest używany jako naturalny środek barwiący do win owocowych, dżemów i marmolad.

Również w wielu domach robi się liczne przetwory: soki, konfitury, marmolady, galaretki, powidła, dżemy, syropy i wino. Wino było bardzo cenione przez Anglików. W Londynie od 1399 r. działa stowarzyszenie zbieraczy bzu czarnego, którego jednym z głównych zadań jest kontrola wina z owoców bzu. Od 600 lat, co 4 lata, obchodzony jest ze średniowiecznym ceremoniałem wybór Króla Bzu.

Źródła:

1) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

2) mgr farm. Wierzbicki A. „Dziki bez czarny – pozyskiwanie surowca i jego zastosowanie”, „Wiadomości Zielarskie” 2002 nr 4 s. 8-10,

3) mgr Joanna Wójcik „Nowe wskazania lecznicze Sambucus nigra L.„, „Wiadomości Zielarskie 2002 nr 4 s. 11-12,

4) „Ziołolecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. doc. dra hab. A. Ożarowskiego, PZWL 1976.

Wpis z 31.05.2014 r.

Szczypiorek (Allium schoenoprasum L.) pochodzi z Azji Zachodniej i Środkowej i rośnie dziko na półkuli północnej jako bylina. Był znany już w starożytności. W Polsce szczypiorek i cebula były uprawiane już w XVI w. i cenione ze względu na walory zdrowotne oraz smakowe.

Szczypiorek należy do rodzaju czosnek (Allium) i rodziny czosnkowatych. Używany jest jako przyprawa i znakomicie zastępuje cebulę w okresie wczesnowiosennym, gdy zapasy cebuli z poprzedniego roku już się skończyły lub są w kiepskim stanie. Częścią jadalną są cienkie, rurkowate, delikatne liście. W Europie dodawane są one do sałatek, zup, twarogu, potraw z jajek, w Azji – do dań mięsnych, rybnych oraz warzywnych.

W 100 g szczypiorku znajduje się: 89 g wody, 13,3 g białka, 3,30 g tłuszczu, 13,40 g węglowodanów, 286 mg wapnia, 130 mg fosforu, 116 mg potasu, 76 mg magnezu, 22,3 mg żelaza, 16 mg sodu i witaminy: B1, B2, B6, PP i aż 200 mg C. Oprócz tego olejki eteryczne zawierające siarkę i nadające szczypiorkowi specyficzny smak oraz zapach, chociaż ich zawartość jest mniejsza niż w cebuli przez co jest łagodniejszy w smaku. Jest też bogatym źródłem soli mineralnych.

Tak jak inne warzywa cebulowe szczypiorek:

– ogranicza ryzyko zachorowania na nowotwory i choroby wieńcowe,

– obniża krzepliwość krwi, co zmniejsza niebezpieczeństwo tworzenia się zakrzepów w naczyniach krwionośnych (składniki w nich zawarte rozkładają fibrynę będącą nierozpuszczalnym białkiem powstającym w czasie krzepnięcia krwi i powodującym skrzepy),

– przypuszcza się, że ma właściwości obniżania ciśnienia oraz poziomu cholesterolu i cukru we krwi,

– ma zdolność neutralizacji i wydalania myko- i bakteriotoksyn oraz metali ciężkich z organizmu,

– wykazuje właściwości bakteriobójcze, odkażające i przeciwzapalne,

– zapobiega negatywnym skutkom tłustej diety mięsnej.

Trzeba pamiętać, że warzywa cebulowe jadane na surowo są ciężkostrawne i nie wszyscy mogą je jadać.

Szczypiorek jest łatwy w uprawie i może być spożywany w stanie świeżym przez cały rok. Ma niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe. Rośnie dobrze również na stanowisku półcienistym. Na glebie suchej rośliny są mniejsze i mniej soczyste, a także mają ostrzejszy smak. Szczypiorek najlepiej rośnie na glebach próchniczych piaszczysto-gliniastych. Można go też uprawiać w doniczce lub w skrzynce balkonowej. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu.

W Japonii, Chinach, Korei oraz w Azji Południowej uprawiany jest szczypiorek czosnkowy, który w ograniczonym zakresie, uprawiany jest również u nas. Jest to roślina przyprawowa i lecznicza, a spożywa się jej liście oraz kwiatostany. Doświadczenia laboratoryjne dowiodły, że szczypiorek czosnkowy ma działanie antynowotworowe.

Szczypiorek można przechowywać w płytkim naczyniu w temperaturze 0º C przez 1-2 tygodnie. Można go też przechowywać w torebce foliowej w temperaturze 2-5º C nawet przez 2 tygodnie. Ja jeszcze przed włożeniem w folię, owijam go w lekko wilgotny papier, aby z tą folią nie miał bezpośredniego kontaktu.

Źródła:

1) Borowiak J. „Szczypiorek. Cebula z dymki”, Hortpress 2012,

2) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL 1983,

3) Dudek M. M. „Warzywa o właściwościach leczniczych: cebula, czosnek i inne”, PWRiL 1985,

4) Małachowski A. „Warzywa cebulowe”, PWRiL 1990.

Wpis z 22.05.2014 r.

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) znany był i stosowany już w starożytności, jednak lekiem stał się dopiero w XIII w. Abu-Ali-Ibn-Sina polecał sok mniszka przy puchlinie wodnej, leczył nim bielmo na oku i wątrobę, a ziele uważał za doskonały środek przeciw ukąszeniom skorpiona. Słowianie używali mniszka do usuwania piegów oraz plam wątrobowych. W XVI w. stał się on w Polsce wszechstronnie stosowanym środkiem przeciwko gorączce, w chorobach zakaźnych, schorzeniach żołądkowych i wątrobowych. W biegunce i czerwone podawano ziele mniszka gotowane z soczewicą. Przy zatrzymaniu moczu stosowano korzeń gotowany z winem lub octem. Za najlepsze uważano ziele zebrane wraz z korzeniami w maju i sporządzano z niego nalewki na wódce lub winie. Zewnętrznie stosowano świeże ziele, przykładając je na rany cięte i kłute. W Niemczech używano kiedyś palonych korzeni mniszka zamiast cykorii do kawy.

Mniszek występuje jako chwast na całej półkuli północnej. W różnych częściach Polski ma różne nazwy regionalne, jak np.: dmuchacz, mlecz, mlecz zajęczy, mlecz króliczy, mlecz lekarski, mnich, podmuch, męska stałość, popia głowa, podróżnik, żabi kwiat i inne. Rośnie na łąkach, pastwiskach, miedzach, trawnikach, polach uprawnych, na przydrożach itp. Jest to bylina azotolubna i światłolubna z rodziny astrowatych. Ma gruby, palowy, mięsisty, słabo rozgałęziony korzeń. Odziomkowe liście tworzą rozetkę, o odcinkach nierównomiernie ząbkowanych, spomiędzy których wyrastają łodygi kwiatowe. Koszyczki kwiatowe mają ciemnozieloną okrywę, złożoną z lancetowatych łusek wyrastających w dwóch rzędach. Kwiaty są obupłciowe, złocistożółte kwitnące od wiosny do jesieni, ale obfite kwitnienie przypada na maj i czerwiec. Owocem jest niełupka, zakończona dzióbkiem z puszystym pędzelkiem włosków kielichowych na szczycie. Rozmnaża się za pomocą nasion wiatrosiewnych. Wszystkie części rośliny zawierają sok mleczny.

Koszyczki mniszka otwierają się regularnie o godzinie 6 rano, a zamykają o 10. Zjawisko to skłoniło Karola Linneusza do stworzenia zegara kwiatowego. Może też służyć za barometr, gdyż koszyczki zamykają się przed deszczem. Kwiaty są chętnie odwiedzane przez pszczoły.

Surowcem lekarskim jest cała roślina, ale szczególne właściwości ma korzeń mniszka.

Korzeń mniszka posiada dużą ilość makro- i mikroelementów: bar, cynk, glin, fosfor, kobalt, mangan, magnez, molibden, miedź, potas, wapń i żelazo. Zawiera ponadto wiele witamin: A, B, C, D, E oraz związków czynnych, jak: triterpeny, inulinę (do 25%), gumy roślinne (do 3%), olej tłusty, w skład którego wchodzą glicerydy kwasów palmitynowego, oleinowego, linolowego, melisynowego i cerotynowego, gorycze, garbniki, żywice, białko, cholinę, flawonoidy i in.

Korzeń wykopuje się wczesną wiosną, przed wegetacją lub jesienią.

Koszyczki kwiatowe zrywa się bez szypułek na początku kwitnienia.

Liście zawierają witaminy C i E, karoten, sole żelaza, wapnia i fosforu.

Sok odciągnięty z całej rośliny jest pomocny w leczeniu chorób wątroby, puchlinie wodnej, w nieżytach układu oddechowego i pokarmowego, grypie, przy upośledzeniu czynności układu moczowego, przy obrzękach powodowanych niedomaganiem krążenie i nerek, w początkowych stadiach cukrzycy, niedokrwistości, w schorzeniach wieku podeszłego oraz o podłożu reumatycznym, w zaburzeniach przemiany materii, w chorobach skórnych, po zabiegach chirurgicznych, w rekonwalescencji.

Całe ziele z korzeniem pozyskuje się na wiosnę, zwykle w maju, przed rozwojem koszyczków kwiatowych.

Wyciągi z mniszka pobudzają wątrobę do wytwarzania żółci, co zwiększa jej ilość, a także ułatwiają przepływ żółci do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy. Prawdopodobnie jest to spowodowane działaniem przeciwskurczowym w obrębie dróg żółciowych. Gdy to działanie okaże się niewystarczające, uzasadnione jest łączenie mniszka z innymi ziołami.

U osób chorych na nerki i zmniejszonym wydalaniem moczu, a nawet zatrzymaniem moczu i obrzękami, szczególnie wyraźne jest działanie moczopędne mniszka.

Mniszek pobudza też wydzielanie soku żołądkowego, a zatem ułatwia trawienie pokarmów i przyswajanie ich składników.

W początkowej fazie cukrzycy, mniszkowi przypisuje się zdolność obniżania poziomu cukru we krwi.

Ponadto mniszek: jest środkiem immunoregulującym, pobudza wytwarzanie interferonu o właściwościach wirusobójczych, wpływa na czynność fagocytarną białych krwinek krwi, wzmacnia odporność organizmu, łagodzi negatywne oddziaływanie na organizm zdegradowanego ekologicznie środowiska, chroni przed działaniem wolnych rodników. Mniszek ma zastosowanie w medycynie, ale też w weterynarii, dietetyce, kosmetyce, rolnictwie i ogrodnictwie.

W medycynie ludowej ziele mniszka stosowane jest jako pomocne w leczeniu jaskry.

Stosowanie: zaparzyć 1 łyżkę korzeni lub kwiatów, a najlepiej mieszankę równych części obu surowców, na 1,5  szklanki wody. Pić po 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie.

Nalewkę alkoholową lub odwar wodny z korzenia mniszka stosuje się profilaktycznie w zaburzeniach trawienia, braku łaknienia, nawykowych zaparciach, nadmiernym, chorobliwym tyciu, zaburzeniach przemiany materii, w chorobach skórnych oraz jako środka udoporniającego organizm.

Napar z odgoryczonego ziela i kwiatów mniszka z dodatkiem 1-2 łyżek otrąb pszennych pity codziennie rano na czczo, reguluje trawienie, leczy krwawnice odbytu i działa odchudzająco.

Mniszek jest wyjątkowo wszechstronnym i zdrowym ziołem, ale też ma wyjątkowe zdolności wiązania i kumulowania metali ciężkich, zwłaszcza ołowiu. Dlatego powinien być pozyskiwany jedynie z nieskażonego środowiska, znacznie oddalonego od tras dużego ruchu komunikacyjnego i ośrodków przemysłowych.

Mniszek jest używany w kuchni do przyrządzania wiosennych sałatek. W tym celu najlepsze są jeszcze żółtawe, świeże liście. Można je pozbawić gorzkiego smaku, zalewając na 30 minut słoną wodą. Liście można dodawać też do zup i sosów albo przyrządzać podobnie jak szpinak.

Młode pączki można marynować w occie i używać do sałatek zamiast kaparów.

Źródła:

1) Chwełatiuk E, Mical A. H. „Wierzenia i prawdy o roślinach leczniczych”, „Wiadomości Zielarskie” 2002 nr 12,

2) Kwiatkowska-Anioł J. „Mniszek lekarski wśród najcenniejszych roślin leczniczych”, „Wiadomości Zielarskie” 1995 nr 4,

3) Szymczak P. „Mniszek lekarski”, „Pszczelarz Polski” 2006 nr 12,

4) „Ziołolecznictwo poradnik dla lekarzy” pod red. A. Ożarowskiego, PZWL 1976.

Wpis z 11.05.2014 r.

Rzeżucha zwyczajna (Lepidium sativum L.), czyli pieprzyca siewna, rośnie dziko w środkowej i wschodniej Azji, skąd przez północną Afrykę przedostała się w rejon Morza Śródziemnego, a następnie rozpowszechniła w całej Europie. Z uwagi na krótki okres wegetacji i niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe, zaczęto ją uprawiać już w czasach przedhistorycznych jako roślinę warzywno-przyprawową.

Rzeżuchę znano już w starożytnej Persji, Egipcie, Grecji i Rzymie. Legioniści rzymscy przyczynili się do jej rozpowszechnienia na zachodzie Europy. Ksenofont pisał, że Persowie udający się na polowania lub wyprawy wojenne, jadali rzeżuchę na pajdach chleba.

Hipokrates zalecał rzeżuchę jako lek na suchy, męczący kaszel (koklusz)  oraz środek odflegmiający drogi oddechowe.

Królowi francuskiemu Ludwikowi Świętemu, gdy przebywał w Vernon, podano zamiast wody sałatkę z rzeżuchy. Była tak orzeźwiająca i tak znakomicie gasiła pragnienie, że król z wdzięczności przyjął miejscowość do swego herbu, dodając do swoich trzech linii w tarczy herbowej 3 pęczki rzeżuchy.

W medycynie ludowej wielu krajów zalecano rzeżuchę osobom, którym grozi łysina. Uważano, że roślina ta pobudza cebulki włosowe. Zalecano ją też na egzemy i wysypki, przeciw zmęczeniu i na urodę.

W Polsce rzeżucha była znana od dawna. Opis i zastosowanie podał Szymon Syreniusz w swoim „Zielniku” z 1613 r. pisząc, że roślina ta jest powszechnie w Polsce uprawiana. Jeszcze w XIX w. rzeżuchę ceniono jako roślinę leczniczą stosowaną przeciwko gruźlicy oraz w kuracjach wzmacniających. Zainteresowanie rzeżuchą jako rośliną przyprawową wzrosło po II wojnie.

Rzeżucha jest rośliną jednoroczną, osiągającą wysokość 30-60 cm. Jest warzywem liściowym należącym do rodziny kapustowate. Jest łatwa w uprawie – wystarczy pojemnik z ligniną lub watą, na którą wysypuje się nasiona i codziennie spryskuje wodą. Nadaje się do uprawy na każdej glebie. Aby mieć stale młode rośliny, należy ją wysiewać co 2 tygodnie na małej powierzchni, począwszy od marca aż do sierpnia. Wysiewać w płytkie rowki, w rzędy o rozstawie 25-30 cm i lekko przykryć ziemią. Trzeba dbać o odpowiednią wilgotność. Zbiór młodych roślin można dokonać już po 2-3 tygodniach. Można wysiewać nasiona do skrzynek lub doniczek z ziemią i stawiać je na parapecie lub balkonie.

Rzeżucha zawiera cenne dla zdrowia składniki. Cała roślina, a zwłaszcza młode liście mają ostry zapach i charakterystyczny smak spowodowane obecnością glikozydu izosiarkocyjanowego, rozpadającego się przy miażdżeniu tkanek wydzielając ostro pachnącą substancję, która zawiera siarkę. Liście są bogatym źródłem witamin, w tym witaminy C (30-50 mg/100 g), B1, B2, K, E, karotenu oraz soli mineralnych, w tym związków: wapnia, żelaza, jodu i magnezu.

Nasiona rzeżuchy zawierają 50-60% schnącego oleju, który nadaje się do celów spożywczych oraz technicznych.

Ziele rzeżuchy ma własności zwiększające wydzielanie soku żołądkowego, lekko żółciopędne i moczopędne. Witaminy i składniki mineralne działają wzmacniająco i regenerująco na organizm. Dlatego zaleca się jedzenie rzeżuchy jako przyprawy oraz składnika w kuracjach wiosennych lub „czyszczących krew”.

Rzeżucha, tak jak inne rośliny należące do rodziny tzw. krzyżowych (brokuły, kapusta, kalafior itd.) jest jednym z głównych źródeł indoli, które w badaniach na zwierzętach wykazują zdolność hamowania procesów nowotworowych.

Rzeżucha jest polecana dla osób chorych na cukrzycę, gdyż obniża poziom cukru we krwi. Obfituje też w chrom, potrzebny do prawidłowej pracy trzustki.

W związku z zawartością jodu jest szczególnie zalecana w niedoczynności tarczycy, a obecność siarki działa korzystnie na skórę, włosy i paznokcie.

Rzeżucha działa dezynfekująco w jamie ustnej oraz w przewodzie pokarmowym.

Niemieccy uczeni stwierdzili, że „jeżeli istnieje jakiś lek na katar, to jest nim rzeżucha”. Systematyczne jadanie jej w okresie zimowym niejednokrotnie skutecznie chroni przed zaziębieniami.

Rzeżucha poprawia trawienie i usprawnia proces przemiany materii, dlatego polecana jest dla osób otyłych.

Przy wszystkich swoich świetnych właściwościach, rzeżucha nie powinna być spożywana w większych ilościach (według różnych źródeł: nie więcej niż 3 łyżeczki-3 łyżki dziennie), gdyż ma działanie drażniące na przewód pokarmowy oraz moczowy, aż do zapalenia pęcherza.

Rzeżuchę powinno się jadać na surowo, gdyż wówczas zachowuje swoje wartości lecznicze. Najczęściej jada się ją posiekaną na chleb z masłem, ale nadaje się również do kanapek z serem, wędliną lub rybą, można robić z niej zupę, dodawać do potraw z ryb, jajek, surówek, kasz, klusek itp. albo zrobić sok, przepuszczając świeże rośliny przez sokowirówkę.

Źródła:

1) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”, 2008,

2) Gumowska I. „Czy wiesz co jesz?”, Wydawnictwo „ALFA”, 1985,

3) Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1984,

4) Nowak Z. T. „Jedzmy rzeżuchę!”, „Zdrowa Żywność, Zdrowy Styl Życia” 2005 nr 1 s. 22-23,

5) prof. dr hab. Rumińska A. „Rzeżucha ogrodowa – pieprzyca siewna”, „Wiadomości Zielarskie” 1993 nr 4 s. 18.

Wpis z 13.04.2014 r.

10.05.2013

Kurkuma jawajska (Curcuma xanthorrhiza) pochodzi z Indonezji, głównie z wyspy Jawy, natomiast pokrewny gatunek curcuma longa występuje w Azji Południowej, Chinach i południowych Indiach. Niezwykłe właściwości jej kłącza (kłącza ostryżu) są opisywane w tekstach medycznych Indii, Chin, Tybetu i krajów Bliskiego wschodu od ponad 2000 lat. Jest to jeden z najpopularniejszych leków ajurwedyjskich o działaniu przeciwzapalnym. Zawiera kurkuminę i jest najsilniej działającym produktem spożywczym. Hindusi spożywają średnio 1,5 do 2 gramów dziennie (1/4-1/2 łyżeczki) tej przyprawy i zapadają na raka płuc osiem razy rzadziej niż mieszkańcy Zachodu, dziewięć razy rzadziej na raka okrężnicy, pięć razy rzadziej na raka piersi oraz dziesięć razy rzadziej na raka nerek.

Badania farmakologiczne i prace kliniczne wykazały, że kurkuma jest jednym z najskuteczniejszych leków roślinnych działających na wątrobę i drogi żółciowe głównie dzięki kurkuminie, ale też dzięki pewnym składnikom olejku lotnego, zwłaszcza tolilometylokarbinolu. Związkom tym przypisuje się działanie odkażające drogi żółciowe, a także przeciwzapalne.

Wyciągi z kłączy pobudzają komórki miąższowe wątroby do wytwarzania żółci i powodują zwiększone jej wydalanie. Łagodzą stany zapalne, głównie pęcherzyka żółciowego i przy przewlekłych stanach spastycznych przywracają normalną kurczliwość. Działanie to ma szczególne znaczenie w leczeniu kamicy żółciowej, bo zwiększony prąd żółci  powoduje w konsekwencji stopniowe rozpuszczanie zalegających złogów. Ma to duże znaczenie w stanach uszkodzenia i niewydolności wątroby, objawiających się niedostatecznym wydzielaniem żółci, także w stanach zapalnych miąższu wątroby, drobnych przewodów żółciowych, dróg żółciowych, zwłaszcza pęcherzyka żółciowego.

Dr Krishna Srivastava z duńskiego uniwersytetu w Odense stwierdził, że kurkuma jest jedną z przypraw zmniejszających zdolność zlepiania się płytek krwi, czyli działa przeciwzakrzepowo.

Kurkuma ma też działanie przeciwbiegunkowe.

Są lekarze, którzy uważają, że kurkumina ogranicza wzrost wielu rodzajów raka, m.in. okrężnicy, wątroby, żołądka i jajników oraz białaczki gdyż zmusza komórki rakowe do obumierania. Proces ten, zwany apoptozą, można porównać do samobójstwa. Okazało się, że u myszy kurkumina zapobiega rozwojowi kilku rodzajów guzów spowodowanych przez chemiczne kancerogeny.

Hinduski profesor Bharat Aggarwal z Centrum Badań nad Rakiem im. Andersona w Houston jest jednym z najczęściej cytowanych specjalistów od terapii przeciwnowotworowych. Udowodnił on, że kurkumina działa przeciwko rakowi we wnętrzu komórek. W 2005 r. stwierdził, że kurkumina oddziaływała na raka piersi wszczepionego myszom, pomimo iż komórki te przestały reagować na chemioterapię z użyciem taxolu.

W badaniach in vitro kurkumina zniszczyła 80% wystawionych na jej działanie złośliwych komórek stercza. Może mieć taki sam wpływ na komórki nowotworowe sutka oraz okrężnicy.

U myszy kurkumina w dawkach spożywczych w dużym stopniu ograniczyła przerzuty. Mikroguzy w płucach przeważnie nie były w stanie się rozrastać i nie stanowiły poważnego zagrożenia dla organizmu.

Po konferencji naukowej z udziałem prof. Aggrawala, sceptyczny wcześniej doktor John Mendelsohn, jeden z najbardziej wpływowych onkologów w USA, rozpoczął próby kliniczne z kurkuminą. Próby te nie zostały jeszcze zakończone.

Przeciwzapalne właściwości kurkumy skutkują zmniejszeniem obrzmienia stawów w reumatyzmie, ale też stopnia postępującego zwyrodnienia mózgu u zwierząt. Badanie UCLA wykazało, że karma zaprawiona niskimi dawkami kurkuminy zmniejszyła u myszy o 50% ilość złogów amyloidowych, tzw. blaszek starczych, występujących w chorobie Alzheimera. To by tłumaczyło, dlaczego Hindusi, którzy spożywają przyprawę curry, niezbyt często zapadają na demencję typu alzheimerowskiego.

Naukowcy z Tajwanu badali działanie kurkuminy w kapsułkach. Stwierdzili oni, iż układ trawienny wchłania ją bardzo źle, jeśli nie zmiesza się jej z papryką. Taką mieszanką jest przyprawa curry, której głównym składnikiem jest zmielone kłącze kurkumy. Podczas badań okazało się, że kurkumina nie jest w stanie pokonać bariery jelitowej, natomiast papryka zwiększa wchłanianie kurkuminy dwa tysiące razy.

Według niektórych badań nawet najbardziej agresywne odmiany raka, jak np. glejak, są znacznie bardziej podatne na chemioterapię jeżeli pacjent spożywa jednocześnie kurkuminę.

Najbardziej aktywnymi przetworami są wyciągi alkoholowe. Wyciągi wodne działają o wiele słabiej z powodu małej rozpuszczalności olejku oraz nierozpuszczalność kurkuminy.

Źródła:

1) Carper J. „Książka kucharska”, Vesper,

2) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, Vesper,

3) dr. Servan-Schreiber D. „Antyrak nowy styl życia”, „Albatros” Wydawnictwo A. Kuryłowicz,

4) „Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy” pod red. A. Ożarowskiego, PZWL.

27.04.2013

Kilka wieków przed naszą erą w Indiach oraz w Chinach cukier był wytwarzany z trzciny cukrowej. Nazwa „sacharoza” pochodzi od sanskryckiego wyrazu sakkara. Wielkie starożytne cywilizacje takie jak mezopotamska, egipska, chińska, hellenistyczna czy amerykańska nie znały cukru. Słodkości wytwarzano z miodu, słodkiego soku z palmy cukrowej czy klonu cukrowego (fruktoza). Do Europy cukier w postaci wysuszonego soku trzciny cukrowej został sprowadzony dzięki wyprawom Aleksandra Macedońskiego. Grecy i Rzymianie używali go jako lekarstwa, natomiast w VIII-IX w. stał się artykułem spożywczym na Bliskim Wschodzie.

Po pierwszej wyprawie krzyżowej (1096-1099) cukier pojawił się w Europie na skutek kontaktów Franków z Arabami i najpierw był traktowany jako lekarstwo. Następnie Maurowie przywieźli trzcinę cukrową do Hiszpanii, gdzie roczna produkcja cukru dochodziła do 200 tysięcy ton. Po zdobyciu Sycylii w XII w. Maurowie założyli tam plantację trzciny cukrowej, a kupcy weneccy, genueńscy i inni rozwozili cukier po całej Europie południowej.

Po drugiej wyprawie Kolumba (1494 r.) trzcina cukrowa z Wysp Kanaryjskich dostała się na San Domingo, Kubę i do Meksyku, skąd w 1553 r. zaczęto wywozić cukier do Europy. Aż do końca XVIII w. cukier trzcinowy był bardzo drogi. W Polsce istniało przysłowie: „Król wielki pan, a łyżkami cukru nie jada”. Stare srebrne cukierniczki bywały zamykane na kluczyk bowiem cena 1 kg cukru była taka jak stu jajek. Nazywano go wówczas nie cukrem, a „słodką solą” lub „suchym miodem nie pochodzącym od pszczół”.

Trzcina cukrowa jest trawą wysoką na 5-6 metrów, przypominającą bardziej bambusy niż trawę. Jeśli rośnie w sprzyjających warunkach, to przeważnie nie wydaje nasion. Kwitnie wówczas, gdy jest zaniedbana i dziczeje. Jest byliną i co roku odbija z korzenia nową, ogromną trawą. Źdźbła mają ok. 5 cm średnicy, a liście są duże i dość szerokie. Trzcina cukrowa zawiera do 20% cukru w łodygach.

Dopiero w 1747 r. niemiecki chemik, A. S. Margraff, wykrył trochę cukru w burakach (do 5%). W 1802 r. w Konarach koło Wrocławia uczeń Margraffa, F. Achard, zbudował pierwszą na świecie cukrownię przerabiającą buraki na cukier. Od tego czasu cukier buraczany zaczął robić zawrotną światową karierę, a w burakach osiągnięto zawartość cukru porównywalną do trzciny cukrowej.

W 1982 r. Polska miała prawie 80 cukrowni (zbudowanych przeważnie w XIX w.), gdzie wyprodukowano w tymże roku 1.840.000 ton cukru.

Na świecie produkowany jest z buraków cukier biały, a z trzciny cukrowej brązowy oraz produkt uboczny – melasa, będąca jednym z najbogatszych źródeł przyswajalnego żelaza. Po II wojnie światowej cukrownictwo oraz cukiernictwo rozwinęły się na świecie w ogromnym stopniu bowiem wzrosło bardzo spożycie cukru i słodyczy. O ile przed II wojną światową na 1 mieszkańca Polski przypadało ok. 10 kg cukru, o tyle już w 1985 r. było to ok. 35 kg, a w USA 70 kg.

Niestety, cukier buraczany albo trzcinowy nie dostarczają organizmowi człowieka nic prócz bezwartościowych kalorii. 400 kalorii w 100 g i nic więcej. Nadmiar jadanego cukru powoduje otyłość i pogorszenie stanu zdrowia, w tym próchnicę zębów. Otyłość zwiększa zwykle ryzyko chorób serca, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, kamicy pęcherzyka żółciowego oraz chorób gośćcowych. Gdzieś czytałam, że ludzkie DNA nie rozpoznaje cukru, jako produktu sztucznego i dlatego lepiej jeść miód.

Doktor Dąbrowska stwierdziła na swoim wykładzie, że cukier może obniżyc odporność do zera, a ponadto rozwija drożdżycę. O obniżeniu odporności przez cukier pisze też Jean Carper.

Badania wykazały, że biały cukier rafinowany może podnieść poziom trójglicerydów i poziom „złego” cholesterolu.

Cukier, jak inne węglowodany (skrobia, błonnik), może powodować powstawanie gazów. Nie zostaje strawiony i wchłonięty w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Przechodzi do jelita grubego będącego siedliskiem głodnych, nieprzyjaznych kolonii bakteryjnych. Jest to źródłem gazów w procesie nieprawidłowej fermentacji jelitowej.

Aby uniknąć kamicy żółciowej nie powinno się jeść cukru ani pić zbyt dużo alkoholu, za to jeść dużo warzyw. Cukier (oraz kawa) sprzyja występowaniu ataków kamicy żółciowej.

Z kolei prof. Greenough stwierdził, że przy domowych sposobach leczenia biegunek najbardziej niebezpieczny jest cukier. Przelatuje on przez organizm, pobudza do wymiotów, a więc dalszej utraty wody i soli mineralnych. Roztwory, które zawierały nadmiar cukru (np. słodkie soki), powodowały nawet zgony niemowląt z biegunką.

Co można powiedzieć dobrego o cukrze? Woda z cukrem jest świetnym środkiem w przypadku kolki u niemowląt albo ich płaczu. Profesor Uniwersytetu Cornell w Ithace, Nowy Jork przeprowadził następujacy eksperyment: płaczącym niemowlętom podawano doustnie krople słodkiej wody (14% cukru), dozując je strzykawką. Przez 5 minut co minutę dzieci otrzymywały kroplę słodkiej wody lub zwykłej wody. Te, które były pojone słodką wodą prawie natychmiast przestawały płakać. Słodka woda miała też działanie przeciwbólowe, co pomagało przy bolesnych badaniach lub zabiegach przeprowadzanych u niemowląt. Profesor Blass przypuszcza, że małe ilości cukru pobudzają wytwarzanie w mózgu substancji o działaniu przeciwbólowym, działającym podobnie do narkotyku. Nie działała w ten sposób laktoza, czyli cukier mleczny, ale cukier zwykły (sacharoza) oraz cukier owocowy (fruktoza). Nie jest jednak zalecane zbyt długie podawanie słodkiej wody czy szmatki z cukrem do ssania z uwagi na zagrożenie dla wyrzynających się zębów.

Cukier i inne węglowodany poprawiają nastrój i działają antydepresyjnie. Można, co prawda, jeść słodycze, ale zdrowiej warzywa, zwłaszcza strączkowe. Uspokajające działanie węglowodanów u większości ludzi można uzyskać podając 40-55g węglowodanów i nie trzeba przesadzać z ilością. Skutek można osiągnąć po kilku kęsach ciasta czy kilku cukierkach albo łykach słodkiego napoju. Dla uzyskania lepszego efektu uspokajającego nie należy łączyć węglowodanów z białkiem i tłuszczem, bo mogą one zwolnić lub zablokować proces wytwarzania serotoniny w mózgu. Cukier ma też działanie przeciwbólowe.

Jeśli chodzi o węglowodany największe znaczenie ma to, jak bardzo i jak szybko pożywienie podnosi poziom cukru we krwi. Gdy jemy węglowodany, czyli pokarm słodki lub zawierający skrobię, rośnie poziom glukozy we krwi. Dobrze, jeśli dzieje się to wolno, natomiast zagrożeniem dla zdrowia jest, gdy przebiega to gwałtownie. Chroniczne skoki stężenia glukozy we krwi sprzyjają otyłości, chorobom serca, cukrzycy, niektórym nowotworom, deficytom intelektualnym oraz utracie pamięci u osób w podeszłym wieku. Aby poradzić sobie z tym problemem warto zapoznać się z indeksem glikemicznym poszczególnym produktów żywnościowych i starać się stosować dietę niskoglikemiczną.

Wielkim problemem jest fakt, że ludzie jedzą zbyt dużo cukru i często nie zdają sobie sprawy, że go jedzą. Cukier obecny jest w wielu produktach spożywczych. Na przykład keczup może zawierać o 8 % więcej cukru niż lody. Cukier bywa obecny nawet w lekach czy produktach dla niemowląt, jest dodawany do kostek bulionowych, warzyw w puszkach, napojów itd.

Nie bardzo miałam gdzie ulokować ten wpis, więc wpisałam w kategorii przyprawy

Źródła:

1) J. Carper „Apteka żywności”, „Vesper”,

2) J. Carper „Książka kucharska”, „Vesper”,

3) J. Carper „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”,

4) I. Gumowska „Czy wiesz co jesz?”, Wydawnictwo „Alfa”,

5) E. Mindell „Biblia witamin”, „Wiedza i Życie”.

14.01.2013

Aloes (Aloe L.) jest to wiecznie zielony sukulent z rodziny liliowatych. Około 350 gatunków aloesu rośnie głównie na stepach i sawannach Afryki, na Sokotrze (wyspa na Oceanie Indyjskim), w Chinach, Indiach i Ameryce Środkowej.

W Europie najpopularniejszy jest aloes drzewiasty (A. arborescens Mill.) uprawiany jako roślina pokojowa i szklarniowa od 1700 r. Gatunek ten pochodzi z Afryki Południowej i tam osiąga wysokość 4 m. W mieszkaniach nie przekracza zwykle 70 cm, chociaż zdarzają się też większe okazy. W naturze aloes jest rośliną kwitnącą (co w mieszkaniach się prawie nie zdarza) i owocującą. Kwiaty są pomarańczowe, zwisające, rurkowatodzwonkowate, a owoce trójgraniaste, prawie cylindryczne.

Właściwości lecznicze wysuszonego soku aloesu, zwanego aloną, są znane od co najmniej 3300 lat. Używano go w Indiach, Grecji i Rzymie, a do Europy został przywieziony przez Arabów.

Akademik N. Fiłatow zaczął stosować wyciągi wodne z biostymulowanych liści aloesu, tj. przechowywanych przed zastosowaniem w chłodnym, ciemnym miejscu.

Aloes zawiera substancję gojącą rany, w której skład wchodzą: antybiotyk, czynnik ściągający oraz czynniki tworzące skrzep. Do użytku zewnętrznego stosowany jest przy bliznach, odmrożeniach, uszkodzeniu naskórka, owrzodzeniu podudzia, nieżycie nosa, zapaleniu zatok bocznych nosa (do wkraplania i przemywania), użądleniach owadów, zapaleniu śluzówki jamy ustnej, aftach, paradontozie, zapaleniu sromu (do okładów) i pochwy (tamponowanie), owrzodzeniach, pęknięciach skóry, wysypkach alergicznych i ropnych, źle gojących się ranach, oparzeniach termicznych i promieniami rentgenowskimi. Przypuszcza się, że aloes byłby skutecznym środkiem leczącym poparzenia powstałe wskutek użycia broni nuklearnej.

Aloes wskazany jest do stosowania wewnętrznego przy niedomogach miesiączkowania, zapaleniu kory mózgu, dychawicy oskrzelowej, przy przewlekłym nieżycie jelita grubego, w stanach zapalnych i zwyrodnieniu rogówki i siatkówki oka, uporczywych bólach głowy, nerwobólach, wyczerpaniu nerwowym, zaniku nerwu wzrokowego, zmętnieniu rogówki, przy stanach zapalnych przewodu pokarmowego, chorobie wrzodowej, zanikowym nieżycie błony śluzowej żołądka, owrzodzeniu odbytnicy i okrężnicy oraz zaparciach.

Wodne wyciągi lub miazga ze świeżych liści aloesu wzmacniają mechanizmy obronne organizmu i uaktywniają enzymy ustrojowe. Następuje poprawa sprawności biologicznej chorych tkanek oraz przemiana materii w całym organizmie.

W postaci zastrzyków biostyminy podawane są rekonwalescentom po zabiegach chirurgicznych i po długotrwałych chorobach, osobom w starszym wieku z ubytkiem sił oraz przy zmniejszonej odporności na choroby infekcyjne, także przy wyczerpaniu nerwowym.

Syrop z aloesu z żelazem jest środkiem krwiotwórczym przy leczeniu niedokrwistości.

Wodny wyciąg z aloesu działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie. W medycynie ludowej stosowany jest wewnętrznie przy neuralgiach, bólach głowy i gruźlicy płuc.

Preparatów aloesu nie wolno stosować przy chorobach wątroby, pęcherzyka żółciowego, krwotokach, zapaleniu pęcherza moczowego i ciąży (resztę przeciwskazań wymieniłam przy wpisie o winku aloesowym).

Firmy kosmetyczne wykorzystują aloes do wyrobu kremów do twarzy i rąk (głównie do skóry suchej), płynów do opalania oraz szamponów.

Liści tej rośliny można używać zamiast żelu do układania włosów.

Aloes najlepiej jest rozmnażać latem przede wszystkim przez ukorzenianie co najmniej 3-centymetrowych pędów bocznych, tzw. odnóżek. Liście zbiera się, gdy mają co najmniej 15 cm.

Źródła:

1) L. Bremness „Wielka księga ziół”, „Wiedza i Życie”,

2) P. Czikow, J. Łaptiew „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL,

3) J. Górnicka „Apteka natury”, AWM,

4) E. Mindell „Biblia witamin”, „Wiedza i Życie”.

04.08.2012

Mięta (Mentha Labiatae) to jedna z najstarszych roślin zielarskich na świecie. Opisywana była w papirusach egipskich już w XVI w. p.n.e. Używana w medycynie chińskiej, a także do napojów chłodzących. Występowała w starojapońskich legendach. Biblijni faryzeusze uważali miętę, koper i kminek za rośliny na tyle cenne, że pobierali od ich zbiorów dziesięcinę. Żydzi posypywali miętą podłogę w synagogach. To samo robili później rzymscy chrześcijanie w kościołach, nazywając ją zielem św. Marii.

Nazwa rodzaju – Mentha pochodzi od greckiej bogini (a może to była nimfa?) Menty personifikującej rozum ludzki. Musiała być również urodziwa, bo w mitologii greckiej Hades zmienił ją w roślinę, aby uchronić przed zemstą swojej zazdrosnej żony.

W starożytnej Grecji i Rzymie mięta była popularna. Owidiusz przedstawiał miętę jako symbol gościnności. Opisywał parę wieśniaków, Baucis i Filemona, którzy czyścili nią naczynia przed podaniem posiłku gościom.

Hipokrates opisywał lecznicze właściwości mięty. Pliniusz uważał, że mięta pobudza pracę mózgu, dlatego uczniowie rzymskich filozofów nosili na głowie wianki ze świeżych gałązek mięty.

Galen zalecał stosowanie naparów z liści.

W średniowieczu uprawę mięty i innych ziół rozpropagowali zakonnicy. Muzykalni benedyktyni uważali nawet, że herbatka z mięty nadaje głosowi miękkie i delikatne brzmienie. Wiele odmian mięty uprawiano w Europie już w IX w. Awicenna ustalił w XI w. zakres jej terapeutycznego stosowania.

Dzisiaj znamy ponad 600 odmian mięty. W Polsce występuje kilka gatunków m. in. mięta polej, nadwodna czy zielona.

Mięta rośnie najlepiej na stanowisku słonecznym, ale częściowo zacienionym, w glebie wilgotnej, próchniczej, przepuszczalnej i zasadowej. Można ją też uprawiać w pomieszczeniach.

Liście obrywa się przed kwitnieniem. Można je suszyć, zamrażać, konserwować w occie lub w oleju. Liście zaparza się jako orzeźwiającą herbatkę.

Najwięcej olejku eterycznego znajduje się w kwiatostanach (4-6%), w liściach (2,4-2,75%) natomiast w łodygach właściwie nie występuje.

Dla świeżego oddechu, a także dla zamaskowania zapachu alkoholu zaleca się żucie papki z mięty i miodu.

Liście mięty można ususzyć i użyć do mieszanek i saszetek zapachowych. Niektórzy Japończycy bardzo cenią orzeźwiający zapach mięty i nawet noszą przy sobie aromatyczną kulkę ze zmiętych liści.

Mięta polej w małych ilościach może być dodawana do zup i farszów, jednak kobiety w ciąży, dzieci i chorzy na nerki powinni jej używać ostrożnie w małych ilościach. Jej liście położone w szufladach i szafach między odzież i pościel odstraszają mrówki i pchły.

Mięta zielona – liście wkłada się do nowego ula dla zwabienia pszczół. Mocny odwar stosuje się do leczenia popękanej skóry dłoni i dodaje do wzmacniających kąpieli.

Mięta pieprzowa (Mentha piperita L.) została wyhodowana w Anglii, w Mitcham w hrabstwie Surrey i przekazana w darze przez księcia Hertfordshire Janowi Ray. Następnie rozpowszechniła się na całym świecie jako najcenniejsza odmiana uprawowa.

Mięta pieprzowa jest byliną wysokości 30-100 cm. Jej liście są pokryte z obu stron gruczołkami olejkowymi.

Przetwory z liści mięty pieprzowej i mentolu znalazły szerokie zastosowanie w lecznictwie, w szczególności na:

– schorzenia skóry i błon śluzowych ze świądem skóry, czyrakami, przekrwieniem błony śluzowej nosa, lekkie zakażenia górnych dróg oddechowych, zapalenie dziąseł, jamy ustnej, gardła, krtani, bóle neuralgiczne twarzy, migrena i in.,

– schorzenia przewodu pokarmowego – nudności (np. po spożyciu nieświeżych pokarmów, wymioty u ciężarnych), kolka jelitowa, wzdęcia, nieżyty żołądka, dwunastnicy oraz jelit, zaburzenia w trawieniu tłuszczów i ogólnie w prawidłowej fermentacji,

– zapalenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, pomocniczo w kamicy żółciowej i żółtaczce, a ponadto w towarzyszących tym schorzeniom stanach skurczowych i zakażeniach bakteryjnych.

Mentol nie może być stosowany w zbyt dużych dawkach, gdyż wówczas jest toksyczny. Należy też ostrożnie stosować go u dzieci. Niektóre osoby są wrażliwe na pasty do zębów lub kremy. Zaobserwowano, że wraz z wiekiem zmniejsza się groźba zatrucia mentolem. Olejek eteryczny z mięty zabija gronkowce w ciągu 3,5 godziny. Przy dawce 0,4% neutralizuje bakcyla gruźlicy.

Olejek miętowy jest stosowany do inhalacji w przypadku astmy, zapaleniu oskrzeli i zapaleniu zatok przynosowych. W postaci aerozolu jest bardzo silnym środkiem bakteriobójczym także dla szczepów antybiotykoodpornych.

Najbardziej charakterystyczną właściwością mentolu jest zdolność pobudzania zakończeń nerwów czuciowych przewodzących doznania temperatury w błonach śluzowych i skórze, co powoduje, że po zastosowaniu miejscowym mentolu odczuwamy chłód.

Działanie liści mięty jest o wiele słabsze i raczej trudno ją przedawkować.

Napar z liści mięty: 1 łyżka mięty na 1 szklankę wrzątku. Popijac po pół szklanki 2 razy dziennie.

Kąpiel w odwarze mięty pieprzowej jest orzeźwiająca.

Oleju, w którym macerowały się liście, można używać do masowania głowy przy migrenach, a także do smarowania ciała przy bólach reumatycznych.

Zimną miętową herbatkę należy popijać małymi łykami przy czkawce i wzdęciach. Świeże liście można dodawać do sałatek owocowych, napojów, ponczów, a także do sosów, octów i syropów. Kandyzowane służą do dekoracji.

Miętę pieprzową i zieloną sadzi się obok krzaków róż dla odstraszania mszyc. Liście świeże lub suszone odstraszają myszy.

Źródła:

1) L. Bremness „Wielka księga ziół”, Wiedza i Życie

2) P. Czikow, J. Łaptiew „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL

3) J. Górnicka „Apteka natury”, AWM

4) D. Tyszyńska-Kownacka „Zioła na działce i w ogródku przydomowym”, Wydawnictwo „Watra”

5) „Ziololecznictwo: poradnik dla lekarzy” pod red. doc. dr hab. A. Ożarowskiego, PZWL