Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.) pochodzi ze wschodnich obszarów od Iranu do Indii przedgangesowych. Stamtąd rozprzestrzenił się w basenie Morza Śródziemnego. Należy do najstarszych roślin leczniczych oraz przyprawowych. Wzmianki o nim znajdowały się w egipskim papirusie sprzed 1500 r. p.n.e., w księgach hebrajskich, w piśmiennictwie greckim i rzymskim. Stosowano go w starożytności przeciwko kolkom, bólom głowy, a zewnętrznie do leczenia chorób skóry. Na wschodzie jako odtrutkę przy zatruciu opium.

W Grecji używano kopru do zatrzymywania czkawki.

W Rzymie podawano koper gladiatorom przez kilka dni przed walką, a bezpośrednio przed zapasami nacierano mięśnie wyciągiem z jego nasion. Był zatem jednym z pierwszych środków dopingujących.

Z rzymskimi legionami koper dostał się do Anglii i szybko rozpowszechnił po Europie, m. in. z uwagi na krótki okres wegetacji. Nazwa anethon oznacza po grecku szybko rosnący.

Do Polski koper został sprowadzony wraz z innymi roślinami śródziemnomorskimi i stał się rośliną dość powszechnie uprawianą. Wzmianki o nim pojawiły się w herbarzach, m. in. „Herbarzu” Syreniusza na początku XVII w. jako o roślinie leczniczej oraz stosowanej w kuchni. Syreniusz zalecał dodawanie kopru do gotowanych mięs, polewek z jarzyn, kopru z nasionami do kwaszenia ogórków i kapusty i nasion do kiszki oraz kiełbas nie tylko dla smaku, ale też przeciw wzdęciom i dla dobrego trawienia.

W starożytności i średniowieczu koper uważano za roślinę magiczną, chroniącą przed urokiem, przynoszącą szczęście w małżeństwie i kłopotach miłosnych. Panna młoda, idąc do ślubu, wkładała do bucika gałązkę kopru, co chroniło przed „złym okiem”. Wierzono, że ziele kopru zaparzone w winie wzmaga namiętność. Aby uniknąć złych snów, wkładano koper pod poduszkę.

Koper zawiera olejek, którego 40-60% stanowi karwon (występujący również w nasionach kminku i kopru włoskiego), a pozostałymi składnikami są: limonen, felandren, mirystycyna i bergapten. Zawartość i skład olejku różnią się w zależności od odmiany, pochodzenia, warunków glebowych oraz klimatycznych.

Olejek kopru działa na przewód pokarmowy powodując wydzielanie soku żołądkowego, poprawiając trawienie i przyswajanie pokarmów, działając wiatropędnie, przez co hamuje rozwój szkodliwych drobnoustrojów w jelitach.

Najwartościowszy jest koper młody. Młode liście kopru zawierają 0,5-1% olejku, w 100 g aż 100-220 mg witaminy C, ale zawierają też witaminy B1, B2, PP oraz karotenoidy, flawonoidy, duże ilości soli potasu, wapnia, fosforu i żelaza. W wyniku przechowywania spada zawartość witamin – zamrożenie powoduje spadek witaminy C o ok. 10%, a karotenoidów o 20%.

Nasiona kopru zawierają 2-4% olejku, ok. 18% tłuszczu, ok. 15% związków białkowych, a także składniki mineralne, głównie związki wapnia, potasu, magnezu, sodu, żelaza, cynku i in. Walory lecznicze mają przede wszystkim dojrzałe nasiona. Dzięki zawartości olejku pobudzają przebieg trawienia, wydzielanie soków żołądkowych i regulują procesy fermentacyjne w jelitach. Przeciwdziałają wzdęciom, gazom i nadmiernej fermentacji. Działają łagodnie, więc mogą być stosowane u dzieci i osób starszych, podobnie jak nasiona kopru włoskiego. Mają też działanie lekko moczopędne, przeciwskurczowe, uspokajające, a nawet nasenne. Pobudzają czynności gruczołu mlecznego u karmiących kobiet, a ich mleko nabiera właściwości wiatropędnych u niemowląt. Napar ze zmiażdżonych nasion kopru stosuje się przy zastarzałych powikłaniach oskrzelowych, ksztuścu i astmie. Napar dodatkowo wzmacnia paznokcie. Żucie nasion odświeża oddech.

Z uwagi na bogactwo soli mineralnych, nasion kopru można używać w diecie bezsolnej

Koper jest stosowany przede wszystkim jako przyprawa. Dodawany jest do różnych potraw oraz zup, sosów, jaj, twarożków, masła ziołowego, ryb, mięs, warzyw, takich jak kalafiory, ziemniaki, kapusta czy fasola. Należy używać raczej świeżego posiekanego kopru. W trakcie gotowania koper traci swój aromat. Koper można suszyć lub konserwować przez zasypanie solą.

Dojrzały koper, wraz z nasionami i korzeniem używany jest do kiszenia ogórków i kapusty, przy czym ogórki na zimę najlepiej jest kisić w sierpniu. Nasiona dodawane są do marynat oraz do posypywania pieczywa, a także do ciężkostrawnych potraw z roślin strączkowych. Można też dodawać do szarlotki i innych ciast.

Napar z nasion kopru dla dzieci:

1/3-1/2 łyżki rozdrobnionych nasion kopru zalać szklanką wrzątku i zaparzać pod przykryciem przez 10-15 minut. Odstawić na 10 minut, odcedzić.

Dzieciom podawać 1-3 łyżki, zależnie od wieku: 1-3 razy dziennie po posiłkach, a niemowlętom po 1/2-1 łyżeczki naparu doustnie po karmieniu lub do butelki z mlekiem.

Napar z kopru dla dorosłych:

1 i 1/2-1 łyżki nasion kopru, rozdrobnić i zalać szklanką wrzącej wody. Pić 1/3-1/2 szklanki 2-3 razy dziennie po posiłkach.

Według innych źródeł wystarczy napar z 1-2 łyżeczek rozgniecionych owoców kopru na 1 litr wrzątku. Pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki po jedzeniu.

Źródła:

Bremness L. „Wielka księga ziół”, „Wiedza i Życie” 1991,

Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL, 1983,

Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1984,

Rumińska A. „Rośliny przyprawowe i warzywne”, „Wiadomości Zielarskie” 1988 nr 4/5 s. 45-46.

Wpis z 26.06.2015 r.