03.11.2013

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) jest byliną pochodzącą z krajów śródziemnomorskich i Azji. Była uprawiana i ceniona przez Greków (poświęcona bogini Dianie), Rzymian i Arabów, którzy prawdopodobnie sprowadzili ją do Hiszpanii. Awicenna cenił melisę jako środek wzmacniający i wypędzający melancholię. W XIII w. pisano, iż codzienna, poranna filiżanka herbatki z melisy gwarantowała długowieczność. Znane są wypadki dożycia 108, a nawet 116 lat przez osoby rozpoczynające dzień od picia na czczo herbatki z melisy osłodzonej miodem. Paracelsus nazywał tę roślinę „eliksirem życia” twierdząc, że może ona człowiekowi całkowicie przywrócić nadwątlone siły. Benedyktyni przenieśli melisę do Europy Środkowej i uprawiali ją w ogrodach przyklasztornych.

 

Melisa może wyrastać do wysokości nawet 125 cm. Posiada czterokanciastą owłosioną łodygę, sercowojajowate, ząbkowane liście. Jasne kwiaty pojawiają się od lipca do września. Ma przyjemny cytrynowy zapach. Roślinę rozmnaża się poprzez siew wiosną, dzielenie na wiosnę lub jesienią starszej rośliny bądź cięcie sadzonki z łodyg. Uprawia się ją na jednym miejscu przez 3-5 lat.

Melisa jest rośliną silnie miododajną (łac. mel = miód) i pszczoły chętnie do niej przylatują. Grecy nazywali ją melitta (pszczoła), Francuzi mówią o niej citronelle lub herbe au citron  w związku z cytrynowym zapachem, ale też piment des abeilles, czyli pszczela przyprawa. Pszczelarze zalecają nacieranie zielem melisy nowego ula przed wprowadzeniem roju pszczół. Zapach melisy daje pszczołom poczucie bezpieczeństwa i zapobiega ich ucieczkom. Nacieranie rąk zielem melisy przy pracach w pasiece zapobiega użądleniom.

 

Ziele oraz liście melisy zawierają te same związki czynne, występujące w różnych ilościach (liście są bogatsze w substancje czynne niż pędy). W roślinie wykryto głównie olejek eteryczny, w skład którego wchodzi m. in. cytral i cytronellal, mające miły cytrynowy zapach, a także geraniol, kariofilen i kopaen. Ponadto melisa zawiera kwasy polifenolowe (kwas kawowy, chlorogenowy, rozmarynowy), kwasy organiczne (m. in. melisowy), gorycze, garbniki, flawonoidy, żywice, śluzy, cukry, witaminę C oraz mikroelementy.

Melisa działa uspokajająco, nasennie i rozkurczowo w przypadku nerwowych bólów głowy, w nerwobólach (twarzy, zębów, ucha), nerwicowych schorzeniach serca, niektórych postaciach astmy oraz zaburzeniach żołądkowo-jelitowych. Melisa ma również właściwości przeciwzapalne oraz przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwczerwiowe. Jest środkiem napotnym, wiatropędnym, przeciwwymiotnym dla kobiet w ciąży oraz mlekopędnym, wzmacnia pamięć, przeciwdziała niedokrwistości, łagodzi bóle menstruacyjne, wpływa regulująco na menstruację, zmniejsza nadpobudliwość płciową, a ponadto wykazuje słabe działanie moczopędne.

Melisa jest wskazana przy omdleniach, zawrotach głowy, szumie w uszach, zanikach pamięci, depresji, uczuciu niepokoju, stanach zapalnych dróg żółciowych i trzustki, słabym przyswajaniu składników pokarmowych.

Do leczenia stosowane się napary oraz wyciągi alkoholowe.

W medycynie ludowej stosuje się melisę np. przy przeziębieniach, astmie, nadpobudliwości nerwowej, niedokrwistości, braku apetytu. Dawniej na litewskiej wsi używano naparu z melisy i majeranku dla poprawy pamięci. Zewnętrznie przy bólach gośćcowych, urazach oraz wrzodach.

Napar: 1 łyżkę melisy zalać w termosie szklanką wrzątku i naciągać przez 1 godzinę. Popijać do 3 łyżek dwa razy dziennie jako środek uspokajający i rozkurczowy (kobiety ciężarne i karmiące dwa-trzy razy dziennie po 1 łyżeczce).

Zewnętrznie stosuje się:

– okłady z naparu ze świeżej melisy na rany (działają leczniczo, chłodząco i kojąco);

– olejek z melisy do wcierań przy migrenie oraz na bolące miejsca reumatyczne;

– odwary z melisy można dodawać do kąpieli działającej uspokajająco w przypadku schizofrenii i innych zaburzeń układu nerwowego, jak również w przypadkach bolesnego miesiączkowania oraz kurczów mięśni;

– kompresy z liści melisy stosowane są na sutek przy zastoju pokarmu u matek karmiących oraz na krwawe wybroczyny;

– świeżych, zmiażdżonych liści melisy jako okłady przy ukąszeniach owadów lub otarciach.

 

W kosmetyce stosuje się liście i ziele melisy jako składnik kąpieli z uwagi na działanie uspokajające. Działają one odświeżająco, odkażająco i pozostawiają przyjemny zapach na skórze.

Napary melisowe stosowane są w płukankach przeznaczonych do pielęgnacji włosów przetłuszczających się, z łupieżem. Przywracają one włosom zdrowy wygląd i pozostawiają przyjemny zapach.

Do pielęgnacji cery tłustej i porowatej warto przygotować sobie tonik z melisy z naparu melisowego i alkoholu 60%. Działa on ściągająco, kojąco oraz regenerująco na cerę z wymienionymi problemami.

W przemyśle mydlarskim liście melisy są wykorzystywane ze względu na ich zapach oraz działanie ściągające i przeciwzapalne.

Sok z melisy dodawany jest do środka czyszczącego meble.

Liści można używać do potpourri oraz pachnących poduszek.

 

Na bieżące potrzeby można ścinać dowolną liczbę liści oraz wierzchołków pędów. W miarę odrastania ścina się ziele na 5-8 cm od pierwszych oczek, z których odbiją pędy na następny zbiór. Liście przeznaczone do suszenia najlepiej zbierać tuż przed kwitnieniem, gdyż mają wówczas najwięcej aromatu. Suszyć należy rozłożone cienką warstwą w cieniu w temperaturze nieprzekraczającej 40º C.

 

Liście melisy można używać zarówno świeże, jak i suszone. Cytrynowy zapach, najlepiej świeżych liści, nadaje szlachetnego smaku zielonym sałatom, pomidorom, ogórkom, daniom rybnym i mięsnym. Można ich używać do kwaszenia ogórków i do aromatyzowania octu. Listki melisy dodane w trakcie parzenia do herbaty sprawią, że zwykły napój zostanie wzbogacony o przyjemny cytrynowy zapach z lekką nutą orzeźwiająco-relaksującą.

Ryby morskie można nacierać świeżymi lub suszonymi listkami melisy, co pozwoli na złagodzenie rybnego zapachu. Belgowie i Holendrzy łagodzą melisą smak śledzi, Hiszpanie dodają ją do sosów i zup, a także aromatyzują nią mleko, a Duńczycy dodają melisę do marynat mięsnych.

 

Źródła:

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy’ , PWRiL,

2) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

3) Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PPK „Kraj”

4) dr Osińska E. „Melisa lekarska – pszczele ziele”, „Działkowiec” 2004 Nr 11, s. 55,