Rzeżucha zwyczajna (Lepidium sativum L.), czyli pieprzyca siewna, rośnie dziko w środkowej i wschodniej Azji, skąd przez północną Afrykę przedostała się w rejon Morza Śródziemnego, a następnie rozpowszechniła w całej Europie. Z uwagi na krótki okres wegetacji i niewielkie wymagania klimatyczne i glebowe, zaczęto ją uprawiać już w czasach przedhistorycznych jako roślinę warzywno-przyprawową.

Rzeżuchę znano już w starożytnej Persji, Egipcie, Grecji i Rzymie. Legioniści rzymscy przyczynili się do jej rozpowszechnienia na zachodzie Europy. Ksenofont pisał, że Persowie udający się na polowania lub wyprawy wojenne, jadali rzeżuchę na pajdach chleba.

Hipokrates zalecał rzeżuchę jako lek na suchy, męczący kaszel (koklusz)  oraz środek odflegmiający drogi oddechowe.

Królowi francuskiemu Ludwikowi Świętemu, gdy przebywał w Vernon, podano zamiast wody sałatkę z rzeżuchy. Była tak orzeźwiająca i tak znakomicie gasiła pragnienie, że król z wdzięczności przyjął miejscowość do swego herbu, dodając do swoich trzech linii w tarczy herbowej 3 pęczki rzeżuchy.

W medycynie ludowej wielu krajów zalecano rzeżuchę osobom, którym grozi łysina. Uważano, że roślina ta pobudza cebulki włosowe. Zalecano ją też na egzemy i wysypki, przeciw zmęczeniu i na urodę.

W Polsce rzeżucha była znana od dawna. Opis i zastosowanie podał Szymon Syreniusz w swoim „Zielniku” z 1613 r. pisząc, że roślina ta jest powszechnie w Polsce uprawiana. Jeszcze w XIX w. rzeżuchę ceniono jako roślinę leczniczą stosowaną przeciwko gruźlicy oraz w kuracjach wzmacniających. Zainteresowanie rzeżuchą jako rośliną przyprawową wzrosło po II wojnie.

Rzeżucha jest rośliną jednoroczną, osiągającą wysokość 30-60 cm. Jest warzywem liściowym należącym do rodziny kapustowate. Jest łatwa w uprawie – wystarczy pojemnik z ligniną lub watą, na którą wysypuje się nasiona i codziennie spryskuje wodą. Nadaje się do uprawy na każdej glebie. Aby mieć stale młode rośliny, należy ją wysiewać co 2 tygodnie na małej powierzchni, począwszy od marca aż do sierpnia. Wysiewać w płytkie rowki, w rzędy o rozstawie 25-30 cm i lekko przykryć ziemią. Trzeba dbać o odpowiednią wilgotność. Zbiór młodych roślin można dokonać już po 2-3 tygodniach. Można wysiewać nasiona do skrzynek lub doniczek z ziemią i stawiać je na parapecie lub balkonie.

Rzeżucha zawiera cenne dla zdrowia składniki. Cała roślina, a zwłaszcza młode liście mają ostry zapach i charakterystyczny smak spowodowane obecnością glikozydu izosiarkocyjanowego, rozpadającego się przy miażdżeniu tkanek wydzielając ostro pachnącą substancję, która zawiera siarkę. Liście są bogatym źródłem witamin, w tym witaminy C (30-50 mg/100 g), B1, B2, K, E, karotenu oraz soli mineralnych, w tym związków: wapnia, żelaza, jodu i magnezu.

Nasiona rzeżuchy zawierają 50-60% schnącego oleju, który nadaje się do celów spożywczych oraz technicznych.

Ziele rzeżuchy ma własności zwiększające wydzielanie soku żołądkowego, lekko żółciopędne i moczopędne. Witaminy i składniki mineralne działają wzmacniająco i regenerująco na organizm. Dlatego zaleca się jedzenie rzeżuchy jako przyprawy oraz składnika w kuracjach wiosennych lub „czyszczących krew”.

Rzeżucha, tak jak inne rośliny należące do rodziny tzw. krzyżowych (brokuły, kapusta, kalafior itd.) jest jednym z głównych źródeł indoli, które w badaniach na zwierzętach wykazują zdolność hamowania procesów nowotworowych.

Rzeżucha jest polecana dla osób chorych na cukrzycę, gdyż obniża poziom cukru we krwi. Obfituje też w chrom, potrzebny do prawidłowej pracy trzustki.

W związku z zawartością jodu jest szczególnie zalecana w niedoczynności tarczycy, a obecność siarki działa korzystnie na skórę, włosy i paznokcie.

Rzeżucha działa dezynfekująco w jamie ustnej oraz w przewodzie pokarmowym.

Niemieccy uczeni stwierdzili, że „jeżeli istnieje jakiś lek na katar, to jest nim rzeżucha”. Systematyczne jadanie jej w okresie zimowym niejednokrotnie skutecznie chroni przed zaziębieniami.

Rzeżucha poprawia trawienie i usprawnia proces przemiany materii, dlatego polecana jest dla osób otyłych.

Przy wszystkich swoich świetnych właściwościach, rzeżucha nie powinna być spożywana w większych ilościach (według różnych źródeł: nie więcej niż 3 łyżeczki-3 łyżki dziennie), gdyż ma działanie drażniące na przewód pokarmowy oraz moczowy, aż do zapalenia pęcherza.

Rzeżuchę powinno się jadać na surowo, gdyż wówczas zachowuje swoje wartości lecznicze. Najczęściej jada się ją posiekaną na chleb z masłem, ale nadaje się również do kanapek z serem, wędliną lub rybą, można robić z niej zupę, dodawać do potraw z ryb, jajek, surówek, kasz, klusek itp. albo zrobić sok, przepuszczając świeże rośliny przez sokowirówkę.

Źródła:

1) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”, 2008,

2) Gumowska I. „Czy wiesz co jesz?”, Wydawnictwo „ALFA”, 1985,

3) Gumowska I. „Ziółka i my”, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1984,

4) Nowak Z. T. „Jedzmy rzeżuchę!”, „Zdrowa Żywność, Zdrowy Styl Życia” 2005 nr 1 s. 22-23,

5) prof. dr hab. Rumińska A. „Rzeżucha ogrodowa – pieprzyca siewna”, „Wiadomości Zielarskie” 1993 nr 4 s. 18.

Wpis z 13.04.2014 r.