01.07.2013

Szpinak (Spinacia oleracea L.) pochodzi prawdopodobnie z Persji (dzisiejszy Iran). Persowie wierzyli w jego magiczną moc. Wierzono, iż dziewczynkom zapewnia urodę i powodzenie u płci przeciwnej, a chłopcom w przyszłości wielu synów. Persowie jedli go bardzo często, zwłaszcza przed bitwami aby wyostrzył im wzrok i pozwolił w porę dojrzeć wroga. Noszenie przy sobie listków szpinaku miało chronić niczym tarcza. W XI w. Arabowie przywieźli go do Hiszpanii, a stąd rozprzestrzenił się po całej Europie. Był popularnym pokarmem postnym, gdyż można go zbierać już wczesną wiosną. Obecnie jest uprawiany na całym świecie. Głównymi producentami w Europie są obecnie Francja, Włochy oraz Niemcy.

 

Szpinak jest warzywem liściowym należącym do rodziny komosowatych (podobnie jak burak). Jest dużo odmian szpinaku – o liściach gładkich lub mniej czy bardziej pomarszczonych. Liście bywają owalne, jajowate do prawie lancetowatych, trójkątne, jasno lub ciemnozielone.

Szpinak jest rośliną roczną lub dwuletnią, ale uprawianą jako roczna. W zależności od terminu wysiewu dzieli się szpinak na wiosenny i letni. Sieje się go od wiosny do końca lipca, a jesienny i zimowy od sierpnia. Od listopada do kwietnia szpinak uprawiany jest pod szkłem lub folią.

 

W 100 g szpinaku znajduje się 91,8 g wody, 2,5 g białka, 0,3 g stanowi tłuszcz, 0,6 g węglowodany, ponadto nienasycone kwasy tłuszczowe, 633 mg potasu, 126 mg wapnia, 65 mg sodu, 58 mg magnezu, 55 mg fosforu, 4,1 mg żelaza, cynku oraz witaminy: głównie witamina C – aż 52 mg, ale też prowitamina A (karoten – więcej niż w brokułach), witaminy B1, B2, B6, E, kwas foliowy i luteina. Wartość kaloryczna jest niewielka, bo tylko 17,5 kcal.

Jeszcze całkiem niedawno uważano, że szpinak jest niezwykle bogaty w żelazo, ale okazało się to skutkiem zwykłej pomyłki w umiejscowieniu przecinka. Obecnie wiadomo, że szpinak jest jednym z najzdrowszych warzyw i zawiera więcej żelaza niż większość warzyw, ale nie tak dużo jak kiedyś sądzono. Niemniej trzeba stwierdzić, że szpinak:

– wspomaga wszystkie ważne funkcje organizmu,

– wzmacnia układ odpornościowy,

– zapobiega chorobom układu krążenia i nowotworowym (karotenoidy i chlorofil),

– zmniejsza ryzyko udaru mózgu,

– ma działanie krwiotwórcze (dzięki spinacynie),

– pobudza czynność trzustki (z powodu zawartości hormonu sekretyna),

– stymuluje proces trawienia (dzięki substancjom gorzkim),

– zaopatruje organizm w niemal wszystkie niezbędne witaminy i składniki mineralne,

– zapobiega i likwiduje otłuszczenie wątroby (dzięki cholinie),

– najlepiej wśród pokarmów przeciwdziała zaćmie,

– jest zasadotwórczy,

– działa dezynfekująco (fitoncydy),

– działa przeciwdepresyjnie (kwas foliowy),

– pomaga zwalczyć nałóg nikotynowy (poprzez zdolność utrzymywania poziomu nikotyny w organizmie),

– jest wskazany przy anemii, astenii, krzywicy, łuszczycy, pęcherzycy, wyrzutach skórnych, dla rekonwalescentów, przy starzeniu się i stwardnieniu rozsianym,

– zewnętrznie używany na oparzenia, liszaje, rany, wyrzuty skórne, łuszczycę, pęcherzyce, łupież, opryszczkę, nie gojące się rany – do okładów dobre są też liście gotowane w oleju.

 

Niestety szpinak ma jedną wadę, a mianowicie zawiera kwas szczawiowy, który dla dzieci i osób chorych na nerki, reumatyzm czy zapalenia gastryczne może być szkodliwy. Dla tych osób szpinak musi być ogrzany, a przynajmniej solidnie zblanszowany. Przeciwskazania można też uchylić jeśli w dniu spożywania szpinaku pije się sok cytrynowy, napary z mięty, rozmarynu, tymianku bądź wodę gotowaną z obierzyn kartoflanych lub 2 szklanki mleka.

Sok ze świeżego szpinaku z sokami innych roślin pomaga w leczeniu wielu ciężkich chorób.

 

Szpinak najlepiej spożywać jak najświeższy i albo trzeba go zjeść albo lekko zblanszować i zamrozić. Można też włożyć umyte liście do nagrzanego na ogniu pustego rondla, ogrzewać pod przykryciem 1-2 minuty, wymieszać, dodać trochę soli i znów dusić pod przykryciem 1-2 minuty. Wówczas wyjąć je na talerz i przyprawić surowym masłem i ewentualnie czosnkiem. Obróbka termiczna to zaledwie 4 minuty, a szpinak jest „jak świeży”.

W lodówce można przechowywać szpinak najwyżej 1-2 doby. Dłuższe przechowywanie powoduje, że liście więdną, a warzywo traci cenne składniki. Zbyt stare listki nabierają goryczy.

Ze szpinaku wiosennego można zrobić nawet surówkę, natomiast latem czy jesienią nieco twardsze liście trzeba już raczej blanszować. Specyficzny smak i aromat nadadzą szpinakowi np. płatki migdałowe, orzeszki piniowe lub odrobina gałki muszkatołowej.

 

Źródła:

1) Carper J. „Apteka żywności”, „Vesper”,

2) Carper J. „Żywność twój cudowny lek”, „Vesper”,

3) Górnicka J. „Apteka natury”, AWM,

4) Gumowska I. „Bądź zdrów – smacznego!”, Wydawnictwo „Watra”,

5) Lehari G. „Owoce i warzywa”, „Delta”,

6) Wiśniewski Z. „Witamina to życie”, Studio Astropsychologii.