Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) jest rośliną wieloletnią o parzących włoskach. Ta właściwość powoduje, że nawet osoby nie potrafiące rozróżniać roślin, pokrzywę znają doskonale. Pokrzywa trzyma się blisko ludzi, tzn. rośnie w pobliżu domów i rumowisk. W starożytności pokrzywę uważano za afrodyzjak. Wiele ludów poświęcało ją bogom płodności.

Dioskurides, Pliniusz i inni uczeni i lekarze antyczni pisali o zdolności pokrzywy do tamowania krwawienia. W XVI w. sprzedawano ją w miastach jako produkt spożywczy.  Na wsiach była pożywieniem biedoty, zwłaszcza w okresie przedwiośnia, gdy nie wyrosły jeszcze warzywa. Z młodych pokrzyw przygotowywano zupę lub jarzynę do ziemniaków. W wierzeniach ludowych pokrzywa uważana była za roślinę magiczną. Wplatano ją w wianki na uroczystości Bożego Ciała. Latem palono, by odpędzić burzę. Okadzano też krowy, by w noc świętojańską wiedźmy nie odebrały im mleka. Pokrzywy używano od najdawniejszych czasów w lecznictwie, ale też jako dodatek do paszy dla zwierząt jako środka poprawiającego ich kondycję, np. przyspieszającego wzrost cieląt czy zwiększenie niosności kur. W średniowiecznej Europie wytwarzano koszule z włókna pokrzywowego jako odzienia pokutnego. W południowo-wschodniej Azji z pokrzywy uzyskiwano mocne włókna do przędzenia lin i sieci rybackich. Z rzadko tkanego włókna uzyskiwano cedzaki do miodu oraz sita do przesiewania mąki.

Surowcem leczniczym są liście, ziele, korzenie i nasiona pokrzywy. Pokrzywa jest jednym z najbardziej wszechstronnie działających leków ziołowych. W liściach i korzeniach pokrzywy stwierdzono istnienie czynników pobudzających wytwarzanie interferonu oraz antygenów wirusowych. Pokrzywa działa też bakteriobójczo. Rozdrobnione świeże liście można przykładać do ran.

W liściach zawarte są liczne substancje czynne: chlorofil, ksantofil, flawonoidy, karotenoidy, fitosterole, związki aminowe, garbniki, kwasy organiczne, m. in. kwas mrówkowy, związki zwiększające odporność organizmu na infekcje, sole mineralne oraz witaminy K, B2, a witaminy C jest więcej niż w owocach czarnej porzeczki.

Napar z liści do picia wzmacnia organizm, zwłaszcza przy anemii (podnosi poziom hemoglobiny we krwi), wyrównuje poziom ważnych dla organizmu mikroelementów,  jest słabym środkiem przeciwbiegunkowym, moczopędnym, przeciwreumatycznym, pobudza czynność trzustki, wątroby i woreczka żółciowego, leczy hemoroidy, łagodzi bóle mięśniowe i stawowe. W drobnych krwawieniach w przewodzie pokarmowym może być stosowana jako środek przeciwkrwotoczny. Działa odflegmiająco przy chorobach dróg oddechowych. Można ją stosować przy chorobach skórnych, a także przy febrze i malarii.

Dobra jest wiosenna kuracja wzmacniająca z naparu z liści, usuwająca z organizmu skumulowane zimą produkty przemiany materii, poprawiająca wygląd cery i samopoczucie.

Zewnętrznie napar z liści można stosować do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej, pochwy (przy upławach), w bólach mięśniowych i stawowych, do okładów przy czyrakach (po konsultacji z lekarzem), do nacierania skóry głowy przy łupieżu, łojotoku lub wypadaniu włosów (może to być również wyciąg alkoholowy), sprzyja gojeniu się ran i wrzodów. Świeżych liści można używać w celu usuwania brodawek.

Korzenie mają działanie silniejsze niż liście. W korzeniach występują kwasy organiczne, fitosterol, substancje woskowe, lecytyna, sole mineralne, rozpuszczalna krzemionka, witaminy z grupy B, witamina K i garbniki

Napar z korzeni do picia obniża poziom cukru we krwi i może być stosowany jako środek przeciwcukrzycowy, przeciw kamicy nerkowej i zapaleniu dróg moczowych oraz przy złej przemianie materii. Dobrze je pić przy obrzękach nóg. Zewnętrznie preparaty z korzeni pokrzywy stosuje się do płukania włosów w przypadku łupieżu i łojotoku.

Korzenie należy wykopywać wczesną wiosną lub późną jesienią, wypłukać i suszyć rozłożone cienką warstwą na powietrzu w miejscu zacienionym (podobnie jak liście). Po wysuszeniu przechowywać w płóciennych woreczkach lub w torebkach papierowych..

Odwar z korzeni: 1-1,5 łyżki rozdrobnionych korzeni zalać szklanką wody i ogrzewać pod przykryciem. Po zagotowaniu odstawić na 15-20 minut. Przecedzić. Pić 1/3-1/2 szklanki 2-3 razy dziennie jako środek moczopędny. Korzeń pokrzywy można stosować w połączeniu z liśćmi porzeczki czarnej, zielem macierzanki, korą jesionu i kwiatem wiązówki błotnej. Odwar można wcierać we włosy oraz do pielęgnacji skóry. Wyciąg z korzeni przyjmuje się jako środek nasercowy.

Napar z kwiatów pokrzywy – na astmę i kaszel jako środek odflegmiający.

Pokrzywa jest przeważnie dobrze tolerowana. Bardzo rzadko mogą wystąpić reakcje alergiczne po podaniu wewnętrznym objawiające się nieżytem żołądka, obrzękiem oraz skąpomoczem.

W medycynie ludowej świeża pokrzywa zalecana jest do biczowania ciała przy leczeniu reumatyzmu, artretyzmu i zapaleniu dróg moczowych.

Dawniej wdychanie dymu z palonych korzeni pokrzywy było stosowane przy bólach zębów. Wysuszone łodygi oraz liście palono jako papierosy przeciwko astmie, kaszlowi i bólom zębów. Nalewki spirytusowe stosowano jako lek przeciw astmie i reumatyzmowi.

Napar do picia z liści pokrzywy: 2 łyżki stołowe pokruszonych suszonych liści pokrzywy zalać 1 szklanką wrzątku. Po 10 minutach odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie między posiłkami.

Napar do picia z korzeni pokrzywy: 2 łyżki suszonych, drobno pociętych korzeni pokrzywy zalać 1 szklanką wrzątku. Używać do płukania gardła, irygacji, nacierania skóry głowy przy łupieżu i wypadaniu włosów.

Wzmacniająca sałatka wiosenna z liści pokrzywy, babki lancetowatej i liści mniszka z oliwą i solą. Kuracja trwa 10-15 dni. Pierwszego dnia należy zjeść 1 łyżkę sałatki i stopniowo zwiększać jej ilość do 10 łyżek. Zamiast sałatki można pić sok ze świeżego ziela uzyskany z sokowirówki. Zalecana dawka to 2-3 łyżki dziennie. Można poprawić jego smak dodając miód.

Z pokrzywy otrzymuje się chlorofil do celów kosmetycznych i farmaceutycznych oraz naturalny barwnik spożywczy (np. do farbowania pisanek).  Kiedyś korzeni pokrzywy używano do farbowania tkanin lnianych i bawełnianych na kolor żółty.

Ziele pokrzywy może być używane jako środek zapobiegający szybkiemu psuciu się produktów spożywczych, np. mięsa czy ryb (należy owinąć produkty zielem).

Młode 5-10 cm pędy można przygotowywać jak szpinak w lekko osolonej wodzie. Pokrzywę można też udusić w maśle z drobno pokrajaną cebulą, czosnkiem i gałką muszkatołową, zagęszczoną pod koniec duszenia jajkiem roztrzepanym w mleku i podawać – jak podawano we Francji- do duszonych mięs.

W niektórych rejonach Polski przygotowuje się sałatkę z młodej pokrzywy na wielkanocny stół.

Liście pokrzywy można kisić jak kapustę albo marynować w zalewie octowej (do zalewy można dodać trochę portulaki warzywnej).

Źródła:

1) Czikow P., Łaptiew J. „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, Warszawa:PWRiL, 1983,

2) Kuźnicka B., Dziak M. „Zioła i ich stosowanie. Historia i współczesność”, Warszawa: PZWL, 1987,

3) Kwaśniewska J., Mikołajczyk K. „Zbieramy zioła”, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe, 1986,

4) Nartowska J. „Ziołowa apteczka domowa”, „Wiadomości Zielarskie” 1988 nr 4/5, s. 43-44,

5) Nartowska J. „Ziołowa apteczka domowa cz. IX”, „Wiadomości Zielarskie” 1987 nr 11, s. 10,

6) Pirożnikow E. „Pokrzywa w aptece domowej i w kuchni”, „Wiadomości Zielarskie” 1985 nr 7-8, s. 20-22,

7) Sołouchin W. „Zielsko”, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1979.

Wpis z 11.06.2017 r.